Prezentujemy obraz Święcic pod koniec XVIII wieku gdy właścicielem był Filip Campioni. Zreorganizował gospodarowanie w folwarku, przebudował obejścia chłopskie i doprowadził do rozkwitu folwark i wioskę.
| Herb Campioni |
Filip Antoni Campioni[i] przybył do naszego kraju z Włoch w 1762 roku. Zajął się kupiectwem i prowadził sklep w Warszawie z owocami egzotycznymi i przyprawami korzennymi. Działalność była na tyle dochodowa, że po dziesięciu latach sprowadził swojego brata Alojzego Antoniego. W swoim zakresie byli potentatami na cały kraj. Towar dostarczali na dwór królewski oraz dwór hetmana wielkiego koronnego Jana Klemensa Branickiego. Filip Campioni w 1792 roku był już właścicielem Pilaszkowa oraz Święcic, Myszczyna, Pogroszewa i Michałówka. Według zachowanych dokumentów Pilaszków, jak i Święcice należały do niego już w 1789 roku. W Archiwum Głównym Akt Dawnych znajduje się plan folwarku Święcice, wykonany na zlecenie Campioniego w roku 1788 przez Antoniego Bojanowicza, geometrę Jego Królewskiej Mości i Rzeczpospolitej. Z planu tego wynika, że Campioni po nabyciu wyżej wymienionych dóbr przeprowadził w nich cały szereg prac regulacyjnych i reorganizacyjnych w bardzo dużym zakresie. Na winiecie mapy znajduje się napis: „Mappa Geometryczna Folwarku Święcickiego do włości Pielaszkowskiej należącego Dóbr Dziedzicznych JM Pana Campioniego, Obywatela Warszawskiego w Ziemi Warszawskiej a Księstwie Mazowieckim sytuowanych, wymierzona, uregulowana y odrysowana Die 10 X-bris 1788 Anno. Przeze mnie Geometrę Przysięgłego niżej podpisanego”. W podpisie po łacinie: Antonius Bojanowicz R -ni et Sae Rae M-ttis G-nalis Geometra Juratus” , czyli Geometra Przysięgły Rzeczypospolitej i Jego Królewskiej Mości. Mapa wykonana została w skali 1:7000 przy pomocy sznura mierniczego o długości 10 prętów czyli 44,67 metra, który dzielił się na 75 łokci (łokieć równał się 0,5955m). Wykonawca mapy oraz tyczenia w terenie – Antoni Bojanowicz był znany ze swojej pracy. W 1780 wykonał plan Piaseczna[ii], a w lipcu 1784 mapę „Wymiar Geometryczny Wszystkich Gruntów do Probostwa Nieporęckiego Należących”[iii]. Mapa Święcic wykonana została na trwałym papierze, podklejonym na płótnie. Brzegi mapy zostały zabezpieczone dodatkowo przez obklejenie ich płócienną tasiemką.
Regulacja stosunków wodnych na terenie folwarku był pierwszą rzeczą jaka została zrobiona.
Zmeliorowano grunty orne jak i łąki przez pogłębienie istniejących rowów i uzupełnienie sieci nowymi rowami. Cześć rowów została zaprojektowana na granicy z Pilaszkowem oraz wsią Wola. Jeden z rowów biegł wzdłuż gościńca przy osiedlu gromadzkim i służył osuszeniu drogi międzymiastowej Warszawa–Błonie. Obszar łąk uległ zmniejszeniu ale zwiększone zostały zbiory siana i było one o wyższej jakości. Woda z rowów odprowadzana była do trzech niewielkich stawów o powierzchni ok. 2,5 ha. Ziemia do obwałowania stawów użyta została z regulacji rowów.
Kolejnym etapem prac było prostowanie i regulacja dróg przebiegających przez obszar Święcic. Były to droga międzymiastowa Warszawa-Błonie oraz dwie lokalne: Święcice-Pilaszków oraz Święcice-Kopytowo. Droga międzymiastowa została wyprostowana oraz wyrównana została jej szerokość. W najniższym miejscu Święcic umieszczono dość spory plac, przy którym znajdowały się obiekty ośrodka usługowego. Od tego placu odchodziła droga do Pilaszkowa. Sposób przeprowadzenia drogi jak i rowów granicznych świadczy, że sąsiadujący Pilaszków urządzony był podobnie oraz niewykluczone, że również Pogroszew i Michałówek. Droga do Kopytowa pozostawiona była bez zmian. Droga międzymiastowa miała ok. 20 m (tj. ok. 35 łokci) szerokości a droga wiejska około 10 m (tj. 17,5 łokcia) i drogi gospodarcze około 7 m (tj. ok. 12 łokci). Z zachowanej mapy nie można stwierdzić jak była wykonana nawierzchnia dróg.
Folwark położony był centralnie w Święcicach. W stosunku do zabudowań wiejskich jak i usługowych dwór został pozostawiony w starym miejscu i rozplanowaniu. Był to maleńki dwór, niewiele większy od domostw chłopskich, źle nasłoneczniony, wciśnięty pomiędzy browar, oborę i śpichlerz.
„Ani śladu tak typowej dla najmniejszego nawet polskiego ośrodka dworskiego reprezentacyjnej, drzewami sadzonej drogi dojazdowej z perspektywą na dwór, z charakterystycznym od strony drogi murem lub żywopłotem, bramą wjazdową i podjazdem między bramą a dworem. Ani śladu nieodzownego wprost, choćby minimalnego założenia, parkowego lub ogrodowego, oddzielającego dwór od zabudowań gospodarczych folwarku”.
Związane to było z faktem, że siedzibą właściciela był Pilaszków.
W Święcicach istniała już wcześniej przydrożna karczma. Według nowych założeń powstała nowa karczma-zajazd z pokojami gościnnymi, stajnia, oraz nowy budynek kuźni. Obszerny plac zapewniał swobodę manewrowania i miejsca postojowe. Karczma, kuźnia i stajnia usytuowane zostały blisko siebie wokół placyku. Folwark i wieś zapewniały zaplecze żywnościowe – były wiatraki, stawy rybne, ogrody i sady oraz browar. Bliskość zabudowań chłopskich zapewniała noclegi dla czeladzi podróżnych. Istnienie kuźni stwarzało dobre zaplecze techniczne do przejścia na lepsze narzędzia rolnicze i zmianę siły pociągowej z wołów na konie. Kuźnia jak i karczma nie posiadały żadnych gruntów ornych a jedynie niewielkie ogrody (karczma 0,83 ha a kuźnia mniej). Świadczy to, że nie odrabiali pańszczyzny a płacili czynsz.
Zabudowania chłopskie zostały zaprojektowane od nowa na powierzchni 15,56 ha o kształcie regularnego równoległościanu i podzielone na 15 równych części.
„W rozplanowaniu i zabudowie osiedla gromadzkiego, nawet na pierwszy rzut oka na mapę, uderzają dwie rzeczy. Skośne w stosunku do gościńca, a równoległe do siebie granice poszczególnych siedlisk oraz prosta linia zabudowy budynków mieszkalnych, biegnąca skośnie w stosunku do gościńca. Nie było to przypadkowe, lecz wynikało z przemyślanych założeń ogólnych. Dzięki takiej linii zabudowy wszystkie chłopskie budynki mieszkalne postawione zostały od strony podwórza, gdzie koncentrowało się prawie całe życie rodziny chłopskiej, na godzinę 13, a więc w najkorzystniejszy ze względu na nasłonecznienie sposób, od strony zaś izby sypialnej miały godzinę po wschodzie słońca — a więc naturalny budzik.
Pomiędzy gościńcem a linią zabudowy utworzony został reprezentacyjny pas przedogródków, zwężający się w stronę ośrodka usługowego.
Niezmiernie ciekawe jest lekkie wygięcie linii zabudowy budynków mieszkalnych od idealnej prostej i postawienie ich po linii niewielkiego, lecz widocznego wklęśnięcia od strony gościńca. Przyczyną mogła być tendencja usytuowania budynków po warstwicy, a więc na jednej wysokości, dla uzyskania wyrównanego gabarytu zabudowy.”
Budynki mieszkalne były w odległości 40 m między sobą, między stodołami było 30 m. Luźna zabudowa zapewniała bezpieczeństwo pożarowe, jak również ograniczała drobne kłótnie sąsiedzkie. Budynki mieszkalne miały jeden wzór: 14 m na 6 m a stodoły 20 m na 8 m. Wielkość domów mieszkalnych wskazuje, że stajnie, obory i chlew mieściły się bezpośrednio przy domach. Wielkość gospodarstwa chłopskiego określona została na 23 morgi czyli 13,77 ha. Całość gruntów ornych należących do folwarku wynosiła niecałe 260 ha, chłopskie zaś prawie 206,5 ha. Grunta chłopskie zostały podzielone na 15 równych części. Z uwagi na jednolitość gleby w Święcicach pominięta została klasyfikacja związana z żyznością poszczególnych pól. Całość ziemi ornej została podzielona na cztery części. W każdej z nich zostały wyznaczone pola uprawne. Były dwie główne zasady podziału pól uprawnych: po pierwsze wszystkie pola chłopskie miały tą samą powierzchnię, drugą zasadą było minimalizowanie przejazdów między polami jak i dojazdu do pół. Oba te warunki były zrealizowane w zreorganizowanym folwarku i na gruntach chłopskich.
„Tak więc Bojanowicz, urządzając Święcice, osiągnął znacznie więcej niż to co zamierzał. Zadaniem, które sobie postawił, było usunięcie szachownicy w imię minimum przejazdów i równość poszczególnych gospodarstw w imię lepszej organizacji pracy wewnątrz folwarku. W wyniku przeprowadzonego urządzenia osiągnął dodatkowo ogromną intensyfikację pracy, lepszy jej rozkład w czasie, tak ważny ze względu na uprawę i znaczne zwiększenie ekonomiczności całej gospodarki.”
Widok z połowy lat 50 XX wieku
Ośrodek usługowy przestał istnieć w połowie XIX wieku, w czasie rozbudowy linii kolejowej. W latach 50 XX wieku istniał jeszcze murowany zajazd, stajnie zostały przebudowane na pomieszczenia mieszkalne.
Rafał Zaremba – na podstawie: Przegląd Geodezyjny nr 11, 12; 1958 rok
[i] https://pl.wikipedia.org/wiki/Filip_Antoni_Campioni
[ii] https://piaseczno.eu/zabytkowy-obiekt-starej-plebanii/
[iii] https://gazetapowiatowa.pl/poradniki/nasza-historia/nasza-historia-spacerujac-placu-wolnosci-nieporecie/
