Wirtualne Muzeum publikowało kilka wpisów dotyczących cukrowni w Józefowie:
- Historia cukrowni „Józefów” na spotkaniu z autorkami książki „Józefów – takie były początki”,
- Reaktywowanie i nadanie sztandaru Ochotniczej Straży Pożarnej cukrowni w 1923 roku
- Opis kampanii cukrowniczej w roku 1925 sporządzony przez profesora Kazimierza Smoleńskiego
Dwie ostatnie relacje powstały dzięki zachowanym publikacjom w Gazecie Cukrowniczej, piśmie branżowym pozostającym na rynku od 150 lat.
Budowę cukrowni w zakupionych dobrach Płochocin i Wolica rozpoczął w 1865 roku Józef Janasz (1784-1868), kupiec i przemysłowiec żydowskiego pochodzenia. Od imienia założyciela osada, która powstała przy cukrowni została nazwana Józefów. Janaszowie zarządzali cukrownią około 10 lat a administrowanie majątków Płochocin i Wolica kontynuowały kolejne pokolenia rodziny Janaszów. Rodzina Janaszów zajęła się hodowlą nasion roślin uprawnych, szczególnie nasion odpowiednich dla cukrownictwa odmian buraków cukrowych.
W 1874 roku powstało Towarzystwo Akcyjne Fabryki Cukru i Rafinerii „Józefów” i już w pierwszym Zarządzie byli bracia Przeworscy do których należała większość akcji. Dyrektorem Zarządu przez wiele lat był Maurycy Przeworski.
W cukrownictwie ogromne znaczenie zyskała rodzina Przeworskich, czterech braci i ich synowie.
W 1907 r. w skład Warszawskiego Komitetu Żydowskiego weszło czterech Przeworskich: Maurycy, Jakub, Wincenty i Dawid. W międzywojniu Przeworscy zasiadali w zarządach cukrowni Gosławice (Maurycy, Alfred, Tadeusz); Józefów (Maurycy, Alfred, Jerzy, Roman, Tadeusz); Michałów (Maurycy, Alfred, Jerzy, Józef, Roman) oraz Wieluń (Maurycy, Jerzy, Roman). Kontrolowali też handlującą cukrem warszawsko-gdyńską spółkę „«Polski Melas», Składy Portowe i Handel Melasem Zrzeszonych Polskich Cukrowni”.
[…]Maurycy Przeworski zapisał się rekordową wpłatą na budowę polskiego samolotu wojskowego RWD-17; w 1938 r. na konto LOPP wpłynęło od niego 100 900 złotych.
Więcej informacji znajdziesz w publikacji na stronie Wirtualny Sztetl.Maurycy Przeworski urodził się 24.11.1864 w guberni kaliskiej, zmarł 08.01.1940 r. w Genewie, Ukończył Szkołę Realną w Warszawie, był studentem i absolwentem Wydziału Mechanicznego Politechniki Ryskiej (1883-1889), członkiem korporacji akademickiej Welecja. Był dyrektorem generalnym cukrowni „Józefów i „Młynów” i kierownikiem budowy cukrowni „Wieluń” w guberni kaliskiej.
Położenie cukrowni „Józefów” było bardzo korzystne: bliskość rozwijającej się szybko stolicy, dobra komunikacja i żyzne gleby pozwalające rozwijać intensywną uprawę buraka cukrowego.
Od początku swojego istnienia fabryka była nowoczesna jak na tamte czasy i dobrze wyposażona w maszyny i urzadzenia.
Już 5 lat od uruchomienia fabryki, cukrownia w Józefowie prezentowała swoje wyroby na odbywających się mniej więcej co 5 lat wystawach krajowych i zagranicznych.
W tym wpisie prezentujemy niektóre z sukcesów cukrowni w wystawienniczej rywalizacji.
Rok 1870
W 1870 roku cukrownia Józefów wystawiała swoje wyroby na wystawie w Petersburgu w Cesarstwie Rosyjskim.
Nagrodą dla wystawców było, oprócz medali i reklamy oraz czasem nowych kontraktów, uzyskanie prawa używania na szyldach i wyrobach herbu państwa z napisem przy nim: „Za wystawę 1870 roku”.
Kurier Warszawski nr 155 z lipca 1870 roku informował, że listę nagród zatwierdził Minister Finansów w dniu 25 czerwca (7 lipca).
W dziale VI (Produkty pokarmowe) złoty medal otrzymała cukrownia Józefów.
Sentencja była następująca:
„Spółka cukrowni Józefów za piękną i bujną krystalizacje i dobry prasowany melas sokowy, za wprowadzenie i udoskonalenie sposobu diffuzji przy dość znacznym zbycie”.
Kurier Warszawski nr 155 z 16 lipca 1870 roku
Na wystawie w Petersburgu list pochwalny otrzymał Jan Bersohn za mączkę cukrową (cukrownia „Michałów” pod Lesznem powstała w 1849 roku z inicjatywy Michała Piotrowskiego i Jana Bersohna).
W tym samym roku w Królestwie Polskim została zorganizowana Wystawa Płodów Rolniczych.
Kurier Warszawski podsumował całą wystawę w obszernym artykule. Donosił w wydaniu z 15 (27) września 1870 roku:
Kurier Warszawski nr 212 z 15 (27) września 1870 roku
Wymienione w tekście kawały cukru nazywane były głowami cukru i mogły być różnej wielkości w zależności od użytej formy
Na Mapie Poglądowej Królestwa Polskiego ułożonej przez Jadwigę z Zakrzewskich Wójcicką (lata 1850-1912), przechowywanej w zbiorach „Polony” możemy zobaczyć takie głowy cukru przy cukrowni Józefów i Michałów pod Lesznem.
Fragment Mapy Poglądowej Królestwa Polskiego
Rok 1874
15 września 1874 roku w Warszawie otwarto Wystawę Przemysłowo-Rolniczą.
Mimo, iż nie znaleźliśmy cukrowni Józefów na tej wystawie Zachowały się rysunki Franciszka Tegazzo z otwarcia tej wystawy. Prezentujemy kilka pawilonów i moment otwarcia uwiecznione ręką artysty malarza i ilustratora włoskiego pochodzenia, działającego w Warszawie i Petersburgu.
Wystawa w 1874 roku może być tez uznana za początek realizacji Muzeum Przemysłu. Dary wystawców zapoczątkowały tworzenie kolekcji. Postulowano aby Komitet Wystawy stał się komitetem budowy muzeum.
Otwarcie Wystawy Przemysłowo-Rolniczej w 1874 roku w Warszawie
Pawilony wystawowe na Polach Ujazdowskich w 1874 roku
Powyższe zdjęcia pochodzą z artykułu na stronie „Muzeum w polskiej kulturze pamięci”.
Mogliśmy w nim przeczytać: „Wystawa, otwarta 15. września 1874 roku przez Generał Gubernatora warszawskiego hr Pawła Kotzebue, została zorganizowana na Polach Ujazdowskich. Ekspozycję tworzyło ponad 40 pawilonów, zajmowanych przez ponad 600 wystawców. Wśród nich szczególnym zainteresowaniem cieszyły się m.in. Pawilon sędziów, w którym dokonano otwarcia wystawy i organizowano obrady i spotkania, pawilon asfaltowy firmy Sporny, Leitgeber i Pitschmann, pawilon gipsowy p. Żółtyńskiego.
Pawilon hr. Krasińskiego w kształcie podkowy zbudowany został “jakby olbrzymi magnes, który jednym końcem przyciągał a drugim odpychał. Przyciągającym końcem było wejścia, a odpychającym wyjście”, jak pisał w swoim pokaźnym sprawozdaniu M. Laurysiewicz. Prezentowane tam były obiekty i inwentarz żywy, obejmujące niemal wszystkie dziedziny pokazane na wystawie.
W pawilonie przemysłowców warszawskich pokazano węgiel z kopalni w Dąbrowie, w pawilonie p. Handkiego, oprócz wyrobów własnych firmy (kable, przewody, telegrafy), miejsce znaleźli wytwórcy wyrobów metalowych i żelaznych. Osobne miejsce zajmował pawilon metalowy p. Mintra, dalej zaprezentowała się Wyższa szkoła rolnicza w Żabikowie. Maszyny prezentowane były w namiocie p. Ławickiego, a także na stoiskach firm krajowych i zagranicznych. Najwięcej miejsca na wystawie zajęła prezentacja zboża i płodów rolniczych, w tym żywego inwentarza.
Ekspozycję podzielono na kilka działów:
1. maszyny rolnicze
2. zboża i płody rolnicze
3. Inwentarz
Wystawa nie tylko rozbudziła produkcję rolniczo-przemysłową na terenie Królestwa, ale miała również realny wpływ na powstanie Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie”.
Ryciny i teksty można też znaleźć w Tygodniku Ilustrowanym nr 351 z 1874 roku.
Rok 1885
Prasa rozpisywała się, również krytycznie, o kolejnej Wystawie Rolniczo-Przemysłowej w Warszawie, która odbyła się w 1885 roku.
W Gazecie Rzemieślniczej (piśmie tygodniowym) nr 29 z 18 lipca 1885 roku możemy przeczytać „Summa summarum” – podsumowanie wydarzenia, jakim była wystawa oraz poznać listę nagród i medali. Jak napisano, wręczenia nagród dokonał hr. August Potocki, wiceprezes Wystawy w asyście członków Komitetu Wystawy.
Gazeta Rzemieślnicza nr 29 z 1885 roku
Cukrownia Józefów zdobyła na Wystawie Rolniczo-Przemysłowej w 1885 roku wielki złoty medal.
Tak na marginesie wśród nagrodzonych są osoby, których dokonania prezentowaliśmy na łamach Wirtualnego Muzeum: Aleksander Karszo-Siedlecki (dawniej Schneider), Karol Machlejd (w przygotowaniu), Felicyan Jankowski.
Jako ciekawostkę możemy potraktować informację, iż w grupie VII Płody leśne i torfy, Jan Bersohn z Leszna otrzymał wielki srebrny medal za sztuczne zadrzewienia wydm piaszczystych.
Etykieta reklamowa cukrowni „Józefów” prezentuje opisane powyżej osiągnięcia cukrowni „Józefów” i wiele innych, od Wystawy Światowej w Paryżu w 1867 i 1878 roku, poprzez wystawy w Filadelfii w Stanach Zjednoczonych (1876), w Wiedniu (1873) czy w Moskwie (1882).
Etykieta reklamowa cukrowni „Józefów” w zbiorach Izby Pamięci Cukrownictwa, dar Michała Żero.
Michał Żero
Grażyna Lipska-Zaremba
