Dr Antoni Izydor Kiakszto –przywracania tożsamości ciąg dalszy

Nie przypuszczaliśmy, że ustanowienie 2020 Rokiem Leopolda Tyrmanda dostarczy nowych materiałów o doktorze Antonim Izydorze Kiakszto, pochowanym na cmentarzu Ołtarzewskim w 1960 roku.
Pierwszą część przywracania tożsamości tej osobie znajdziesz we wpisie w Wirtualnym Muzeum.

Wszystko przez biografię pisarza przygotowaną przez pana Marcela Woźniaka i wydaną w roku 2016.

Leopold Tyrmand (ur. 16 maja 1920 w Warszawie, zm. 19 marca 1985 w Fort Myers na Florydzie) – polski pisarz i publicysta, popularyzator jazzu w Polsce. Autor jednej z najbardziej znanych książek zatytułowanej „Zły”.

Jego poszukiwania w Wilnie dotyczące osoby pisarza Leopolda Tyrmanda wydobyły też informacje dotyczące doktora Kiakszto i jego rodziny z czasów jego mieszkania i pracy w Wilnie. Pan Woźniak opisał swoje „przygody” i tropy przy zbieraniu materiałów i umieścił w Internecie. Jego praca sprowokowała litewskich muzealników do zamieszczenia informacji na swoich stronach. Pojawia się tez Ożarów jako miejsce pochówku doktora Kiakszto.

I tu zostały odnalezione. Tyle tylko, że na litewskich stronach.

Przede wszystkim mamy zdjęcie dr Antoniego Kiakszto.

dr Antoni Kiakszto

Prawdopodobne jest wykonanie zdjęcia po aresztowaniu doktora w 1940 roku przez NKWD. Na zdjęciu data urodzenia i nazwisko Kiakszto Anton Feliksowicz – syn Feliksa (tzw. otczestwo w nazwiskach zapisywanych na modłę rosyjską).

Poznaliśmy też podpis i charakter pisma.

Upoważnienie do odbioru w magistracie planu domu doktora Kiakszto z dnia 2 czerwca 1937 roku napisane na recepcie lekarza.

Jaki jest związek Leopolda Tyrmanda z doktorem Kiakszto?

Leopold Tyrmand po napaści Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 roku ruszył na Wschód i dotarł do Wilna. Rozpoczął studia w Uniwersytecie Wileńskim im. Stefana Batorego. Zamieszkał wraz z przyjacielem Leszkiem Zawiszą w gościnnej willi państwa Kiakszto przy ulicy Portowej 22.

Leszek Zawisza (1920 Kraków-2014 Perugia) – architekt, badacz historii architektury, krytyk architektury. Mieszkał i pracował zawodowo i naukowo w Wenezueli. Od 1989 roku osiadł we Włoszech i wykładał na Uniwersytecie w Perugii.

Poszukiwania autora biografii i zmiany w postrzeganiu historii mieszkańców Wilna spowodowały, że na stronie „Miejskie muzea Wilna” przy Muzeum pamięci Antanasa Venclova znalazł się bardzo szczegółowy opis domu dr Antoniego Kiakszto.

Willa znana mieszkańcom Wilna i turystom jako „willa Venclowa” to nic innego jak willa rodziny Kiakszto – Antoniego, jego żony Stanisławy i syna Eugeniusza.

Willa państwa Kiaksztów przy ulicy Portowej 22 obecnie Pamėnkalnio g. 34. Widok współczesny. Zdjęcie z winiety strony muzeów miejskich Wilna.

Antanas Venclova (ur. 1906 Trempiniai koło Mariampola, zm. 28 czerwca 1971 w Wilnie) – litewski nauczyciel, pisarz i poeta, deputowany do Sejmu Ludowego Litwy w 1940 roku i jej minister oświaty, ojciec urodzonego w 1937 roku w Kłajpedzie Tomasza, poety, publicysty, pisarza, badacza i tłumacza literatury pięknej..

Lojalny wobec radzieckiego reżimu Antanas Venclova dostał w 1946 roku od władz miasta (powstałej w 1941 roku Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej) parter willi Kiaksztów. Na drugim piętrze domu mieszkał sowiecki działacz litewski Feliksas Bieliauskas i jego rodzina.

Dom był w pełni wyposażony, nowocześnie urządzony, oddany do użytku w 1938 roku. Jego budowniczowie i właściciele przepadli.

Państwo Kiakszto: Stanisława i Antoni oraz ich urodzony w 1922 roku syn Eugeniusz mieszkali początkowo w Wilnie przy ulicy Benedyktyńskiej 2/4.

Żona doktora Stanisława była prawnikiem. Wykonywała praktykę adwokacką od 1932 roku Pracowała też w Sądzie Apelacyjnym miasta Wilna.

W książce adresowej Wilna z 1935 roku jest wymieniona w dziale Adwokaci (okręgu Sądu Okręgowego w Wilnie).

Na stronie Muzeum w Wilnie napisano, że 74 zachowane sprawy sądowe świadczą o aktywnej działalności Stanisławy Kiakszto jako prawnika.

Państwo Kiakszto wybudowali w 1938 roku dla siebie willę przy ulicy Portowej 22. Bardzo krótko cieszyli się nowym, własnym domem.

W oparciu o tłumaczenie opracowania sporządzonego przez: Rūtę Lukoševičiūtė, muzealnika Domu-Muzeum Venclovas Dyrekcji Muzeów Pamięci Wileńskiej przedstawiamy informacje dotyczące rodziny Kiaksztów.

Autorka podaje że opracowanie zostało napisane w oparciu o dokumentację przechowywaną w Centralnym Archiwum Państwowym Litwy.
Jest to zbiór dokumentów ukazujących całą historię planowania i budowy domu. Już na okładce sprawy widzimy, że przedwojenny adres domu to ul. Uosto 22 (ul. Portowa 22).

Akta budowy domu Kiaksztów

Sprawa nr 366 budowy willi dla państwa Kiakszto rozpoczęła się w 1936 roku w Wydziale Budownictwa Wydziału Technicznego Zarządu Miasta Wilna.

W lipcu 1936 roku żona doktora Kiakszto, Stanisława Kiakszto złożyła podanie, które zachowało się w dokumentacji.

Strona pierwsza podania Stanisławy Kiakszto

Strona druga podania Stanisławy Kiakszto wraz ze zgodą na postawienie budynku mieszkalnego.

W dokumentach znalazła się też prośba z 7 maja 1937 roku doktora Antoniego Kiakszto o pozwolenie na budowę „domu wyłącznie na własny użytek”.

Pierwsza strona podania dr Antoniego Kiakszto

Druga strona podania dr Antoniego Kiakszto z własnoręcznie napisanym życiorysem

Życiorys dr Antoniego Kiakszto

Urodziłem się w Mińsku 22.I 1884 r. z ojca Feliksa i matki Bronisławy z Tanajewskich. Braci nie mam, siostrę mam jedną. Jestem żonaty. Jestem komendantem Szpitala Wojskowego na Antokolu w randze pułkownika.

Własnoręcznie napisany życiorys dr Antoniego Kiakszto. Można nazwać go „żołnierskim”.

Projekt domu i kierownictwo robót Antoni Kiakszto powierza inżynierowi architektowi Janowi Borowskiemu (zamieszkałemu przy ulicy Królewskiej 7/2), który w liście do Zarządu Miejskiego informuje, że od dnia 22 czerwca 1937 roku kieruje budową domu przy Portowej 22.

Architekt i kierownik budowy architekt Jan Borowski.

Jan Borowski (1890 Petersburg –1966 Gdańsk-Oliwa) polski architekt, konserwator zabytków na Wileńszczyźnie, pierwszy wojewódzki konserwator w Gdańsku (do 1951 roku), wykładowca. Syn Grzegorza i Jadwigi z Szymanowskich, ożeniony w 1917 roku z Haliną Szumską-Szuman ( ). Spośród licznych prac warto wymienić przebudowę Ostrej Bramy, kościoła św. Kazimierza i św. Jana w Wilnie, konserwację zamków w Trokach i Krewie, projekty min. 10 kościołów, budowę szkół i szpitali.

Wikipedia,
Stanisław Łoza „Czy wiesz, kto to jest”, 1938 rok

W aktach nr 366 jest też dokumentacja projektowa willi z podpisami Jana Borowskiego.

Projekt willi Kiaksztów

Projekt parteru

Przekrój willi

Willa Kiaksztów zaprojektowana przez Jana Borowskiego jest cennym przykładem międzywojennej architektury modernistycznej Wilna.

2 czerwca 1937 r. Wydział Techniczny Zarządu Miasta Wilna zezwolił na budowę domu. Dom został wybudowany w ciągu roku. Pierwsze piętro oddano do użytku 24 sierpnia 1938 roku. W protokole oględzin domu z dnia 27 sierpnia 1938 r. dowiadujemy się, że budynek ma kubaturę 1385 metrów sześciennych.

Zaświadczenie do Urzędu Skarbowego w celu uzyskania ulgi podatkowej.

W Książce telefonicznej Wilna z 1939 roku nr telefonu dr Antoniego Kiakszto figuruje pod nowym adresem Portowa 22.

Książka telefoniczna Wilna z 1939 roku

Tekst litewskiej muzealniczki potwierdza też pracę dr Antoniego Kiakszto w Uniwersytecie Wileńskim im. Stefana Batorego przez zamieszczenie wykazu pracowników Kliniki Chirurgicznej w roku akademickim 1933/34.

Wykaz pracowników Kliniki Chirurgicznej w roku akademickim 1933/34.

Wracamy do biografii Leopolda Tyrmanda autorstwa Marcelego Woźniaka.

W tekście na stronie Muzeum Venclovów zacytowano fragment z tej książki będący z kolei fragmentem wspomnień Leszka Zawiszy: „Budynek stał na głównej ulicy, obok dość reprezentacyjnej ulicy pełnej prawników, lekarzy, dyrektorów. W pobliżu mieszkał Czesław Miłosz (przy Podgórnej 5 – dop. WMOM). Dom miał dużą populację. Właściciel – dr pułkownik Antoni Kiakszto – przebywał w więzieniu w Łukiszkach. Gościła nas żona, a pomagali jej matka i syn. Na parterze mieszkali polscy aktorzy Edward Dziewoński i Ludwik Sempoliński i dyrektor litewskiego teatru Siparis. Drugie poziom miał 4 sypialnie i łazienkę. Dwie sypialnie zajmował inny reżyser, Juchnevičius, dyrektor Litewskiego Teatru Państwowego. Obaj dyrektorzy mieli różne poglądy polityczne – mieszkaniec pierwszego piętra był prowokacyjny, a drugiego piętra był fanem sowieckich rządów. Pozostałe dwa pokoje zajmował Zawisza, a na ostatnim końcu korytarza Lolek (Tyrmand) i Kolia Martynenko, Rosjanka bez państwa”.

Natomiast Czesław Miłosz pisał: „Chyba najważniejszą ulicą dla mnie w Wilnie była ulica Portowa (Pamėnkalnio), która nie była nawet żadną ulicą, ponieważ składała się ze względnie niedużej ilości domów, a reszta to były trawiaste zbocza i urwiska, które do tej ulicy dotykały. Ulicą Portową chodziłem do szkoły przez wiele lat, skręcając w Górę Bouffałową” Wilno Miłosza, dop. WMOM.

Litewscy muzealnicy pokusili się o badania wykraczające poza akta nr 366 – budowy domu.

Przytaczam ich ustalenia.

W spisie pochówków kościoła św. Piotra i Pawła (Antokol) w Wilnie znajdujemy, że 7 lipca 1941 r. zmarła prawniczka Kiaksztowa Stanisława.W związku z tym nigdy nie spotkała swojego męża, który w dniu jej śmierci przebywał w jakimś obozie lub więzieniu ZSRR.
Przypuszcza się, że jego jedyny syn, Eugeniusz Kiakszto, był również lekarzem wojskowym, służył w 34 Pułku Piechoty Wojska Polskiego, który operował od 1944 do 1963 roku.(Kiakszto Eugeniusz s. Antoniego – ppor. – Krzyż Walecznych – – dca 2 plutonu – 1 kompania strzelecka – 1 batalion).

Uwaga od WMOM:
W latach 1944-1963 działał 34 Budziszyński Pułk Piechoty WP

Na stronie Muzeów postawiono pytania, na które nie ma dziś odpowiedzi:

Co się stało ze Stanisławą Kiaksztową, że zmarła 7 lipca 1941 r.? Miała tylko około 50 lat?
Jaki jest los matki Stanisławy, która zgodnie z relacjami mieszkała w 1940 roku w willi?
Kiedy i w jakich okolicznościach lekarz Antoni Kiakszto został aresztowany?
Kto mieszkał w domu po śmierci Stanisławy Kiaksztowej?
Kto tu mieszkał w latach 1944-1946 (był to wówczas nowoczesny budynek w Wilnie – z wszelkimi wygodami, użytkowany zaledwie kilka lat, niedaleko centrum miasta)?
Jaka jest droga jego syna Eugeniusza do Polski?
Jaka jest przyszłość rodziny? Gdzie jest miejsce pochodzenia rodu Kiakszto?

Również na profilu FB Vilniaus miesto studija (Pracownia Miejska w Wilnie) znalazł się wpis z 24 marca 2019 roku wraz ze zdjęciem willi.
Zdjęcie z FB z profilu „Pracownia Miejska w Wilnie„

Na stronie Muzeum Venclovów w willi Kiaksztów są kolejne informacje

„W 1940 r. właściciel willi Antoni Kiakszto został uwięziony przez NKWD, a jego dom przeszedł na własność władz sowieckich. Kiakszto został aresztowany za działalność antysowiecką. Podczas przeszukania znaleziono łyżki z metali szlachetnych, polską walutę, medale z białym orłem, polski krzyż honorowy z napisem RzP oraz medal „Polska Swemu Obrońcy”. Lekarz został skazany i deportowany w głąb ZSRR. Jego „burżuazyjna” przeszłość – lekarz urodził się w czasach carskich, dosłużył w wojsku stopnia kapitana i radcy dworu, (dop. WMOM – po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1919 dekretem Naczelnego Wodza Wojsk Polskich z dnia 9 grudnia został przyjęty do rezerwy Armii z wojska rosyjskiego w randze kapitana), w 1929 został pułkownikiem. Odwiedził Paryż w 1931 r. Był na Kongresie Chirurgów w Londynie – skomplikowana sprawa. Ten dowód wystarczył, aby lekarz otrzymał miejsce do służby na Syberii, ale „kryminalista” zdołał uciec z jadącego na wschód wagonu, wrócił do domu i dostał pracę jako kierownik I Polikliniki Wileńskiej.

We wrześniu 1943 roku A. Kiakszto został wyznaczony przez władze hitlerowskie do pracy w sowieckim obozie jenieckim w Alytus (Olita, miasto na południu Litwy nad Niemnem, ), a później wrócił do pracy do swego szpitala.

W 1944 pracował w Czerwonym Krzyżu, ale kiedy Sowieci wrócili do miasta, Kiakszto został ponownie wezwany na przesłuchanie przez KGB, gdzie mógł udowodnić swoją niewinność, a biorąc pod uwagę wiek i stan zdrowia oraz brak dowodów, 4 maja 1945 r. został zwolniony.

W czasie okupacji hitlerowskiej Eugeniusz, jedyny syn A. Kiakszta, urodzony w 1922 r. został zmobilizowany do armii III Rzeszy i od dawna uważano, że zaginął. A. Kiakszto dostał się do armii gen. Andersa, w której z 35 lekarzy szpitali wojskowych w Grodnie i Wilnie przeżyło wojnę tylko czterech, w tym A. Kiakszto. Na liście lekarzy RP w 1948 r. znajduje się chirurg A. Kiakszto, mieszkający w Ożarowie pod Warszawą przy ul. Mickiewicza 14/9. Polska baza nekrologów odnotowuje również datę śmierci lekarza jako -1960-05-19. W wileńskim wykazie pochówków na cmentarzu przy kościele świętych Piotra i Pawła (Antokol) (lista) podano, że prawniczka Kiaksztowa Stanisława zmarła 7 lipca 1941 r. W konsekwencji nigdy nie spotkała męża, który przebywał gdzieś w głębi ZSRR lub w więzieniu w dniu jej śmierci”.

Znów wracamy do biografii Leopolda Tyrmanda autorstwa Marcela Woźniaka i poszukiwań jej autora. W artykule „Wilno Tyrmanda” autor biografii napisze o domie Kiaksztów: „Rok 1940. Tyrmand mieszka z Leszkiem Zawiszą przy ulicy Portowej 22 w Wilnie. W garderobie (na poddaszu domu) urządzają sobie sparingi bokserskie. Lubią wileński dom doktorowej Kiakszto, mieszkają w nim aktorzy, artyści, dyrektor teatru”.

Autor biografii dociera w 2016 roku do archiwum KGB i NKWD w Wilnie. Wśród dokumentów jest legitymacja studencka Leopolda Tyrmanda.

Legitymacja studencka Leopolda Tyrmanda z października 1940 roku w dokumentach archiwum KGB i NKWD w Wilnie

Lolek Tyrmand, Leszek Zawisza i Andrzej Korniłowicz działają w niepodległościowej organizacji konspiracyjnej, która dopiero jesienią 1941 roku zaczyna podlegać ZWZ w Wilnie. Zanim to nastąpi przeżywają denuncjację i rewizję na Portowej, gdzie w nocy ją poprzedzającej tknięci przeczuciem zakopują za domem w ogrodzie „nieprawomyślne” książki.

Znaleziono w czasie rewizji malutką flagę amerykańską. Cała trójka zostaje aresztowana i osadzona w więzieniu na Łukiszkach. Po trzech miesiącach w czerwcu 1941 roku Wilno zajmują Niemcy. NKWD wywozi więźniów na wschód w głąb Rosji. Udaje się im uciec ze zbombardowanego pociągu i wrócić do Wilna.

Przytaczam tę opowieść opartą na ustaleniach pana Woźniaka bo być może rzuca ona światło na aresztowanie dr Antoniego Kiakszto w 1940 roku, śmierć jego żony adwokat Stanisławy Kiakszto w lipcu 1941 roku i wcieleniu do niemieckiej armii syna Eugeniusza Kiakszto.

Tak to Leopold Tyrmand odsłonił nieznane fakty z życia rodziny Kiaksztów.

Źródła:

Tłumaczenie ze strony Muzeum Venclavów,
Tłumaczenie ze strony Muzea miejskie Wilna,
Marcel Woźniak, Wilno Tyrmanda, „Nowy Napis Co Tydzień”, 2020, nr 46,
Franciszek Budzbon „Wileńskie felietony Leopolda Tyrmanda”,