Mija 100 lat od przełomowej w dziejach Naszego Narodu i Europy Bitwy Warszawskiej. Bitwy o utrzymanie zdobytej po ponad stu latach niewoli pod trzema zaborami, niepodległości. Bitwy, która powstrzymała rozlanie się komunizmu na Europę.
W żyjącym w nędzy, zniszczonym niewolą i pierwszą wojną światową narodzie budzi się konieczność wielkiej mobilizacji dla obrony młodej Niepodległości. Z rodzin umęczonych głodem i niedostatkiem ruszają tysiące młodych ludzi aby zaciągnąć się do wojska i ratować Polskę.
W wielu rodzinach istnieją jeszcze pamiątki po przodkach, którzy ruszyli w odpowiedzi na wezwanie do mobilizacji w celu obrony młodej Ojczyzny. Z naszego Ożarowa, Ołtarzewa i okolic też ruszyli młodzi, odważni przedstawiciele różnych stanów. Udało się zebrać pamiątki z udziału w tej wojnie trzech braci, mieszkańców Ołtarzewa i Ożarowa.
Byli to bracia Stanisław, Michał i Wincenty Tulik pochodzący z wielodzietnej rodziny (dziewięcioro dzieci, w tym dwie córki i siedmiu synów; nie wszystkie dzieci dożyły czasów Niepodległości) Franciszka i Rozalii z domu Domańskiej zamieszkałych od 1896 roku w Ołtarzewie.
MICHAŁ TULIK (ur. 29 września 1900 roku, zm. w 1972 r.)
Ekspert wyjaśnia:
Na zdjęciu Michał ubrany jest w mocno przerobiony sukienny mundur amerykański M1912.Przerobienie munduru polegało na przeszyciu dolnych kieszeni na ukos, dodaniu mankietów (jak przy mundurach ułańskich), sfasonowaniu naramienników i przerobieniu kołnierza na modę polską tzn. podwyższeniu go i dodaniu wężyka legionowego (bajorka) oraz proporczyków kawalerii (kolory mogą wskazywać na 12 Pułk Ułanów Podolskich), a także dodaniu polskich guzików. Na mundurze widać pas skórzany, jednobolcowy. Spodnie w formie bryczesów, które są wpuszczone w podkute buty kawaleryjskie. Na głowie Michała znajduje się rogatywka wz. 19.
No i oczywiście broń biała: jest to austriacka szabla kawaleryjska wz. 1861.
Michał Tulik zgłosił się jako ochotnik do Polskiej Organizacji Wojskowej wiosną 1918 roku nie mając jeszcze ukończonych osiemnastu lat. Początkowo przechodził szkolenie ochotników rekrutów w koszarach na terenie Cytadeli Warszawskiej. Następnie został skierowany do 7 Kompanii 6 Pułku Piechoty i wraz z nią przebył szlak bitewny opisany w ,,Historii 6 Pułku Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego”. Książka ta została wydana w Warszawie w 1939 roku nakładem Komendy Koła 6.P.P. Leg. Pol. I Dow.6.P. P.Leg.J.P.
Pierwsze 4 strony książki o 6 Pułku Legionów
Na podstawie listy poległych szeregowych 7.komp. 6 P.P.Leg. oraz zapamiętanych wspomnień mojego dziadka, ustaliłem miejscowości i daty bitew, w których uczestniczył w okresie od 30 kwietnia 1919 roku do 28 września 1920 roku (zaznaczone poniżej na współczesnych mapach).
Były to bitwy: o Wilno – 30 kwiecień 1919 rok, Niemenczyn – 6 maj 1919 rok, Dyneburg (Dżwinsk) 10 maj 1919 rok, Łabonary – 22 maj 1919 rok, Dukszty -29 lipiec 1919 rok, Grzywa – 31 sierpień 1919 rok, Pohreby – 10 i 11 maj 1920 rok, Kijów – 14 maj 1920 rok, Borodzianka – 11 czerwiec 1920 rok, Lida – 28 wrzesień 1920 rok. Wymienione bitwy stanowią tylko część, która jest udokumentowana w Historii 6.Pułku Piechoty Legionów.
…
Michał Tulik służył w wojsku jak opowiadał cztery i pół roku od wiosny 1918 roku do jesieni 1922 roku.
Ekspert wyjaśnia:
Michał ubrany jest w sukienny mundur amerykański M1912 z przerobionym kołnierzem. Na nogach nieregulaminowe buty wiązane dopasowane do sukiennych bryczesów wzoru M1912. Pas skórzany, jednobolcowy przeznaczony dla żołnierzy (nie oficerów).Na piersi posiada następujące odznaczenia:
– Krzyż Walecznych
– Krzyż Armii Ochotniczej
– Odznakę pamiątkową ,,Orlęta”
– Ponadto, pod pachą jest jeszcze jedna odznaka, którą może być odznaka ,,Dowództwa W.P. Wschód 1918-1919” widoczna na piersiach kolegów ze zdjęcia.Do lewego guzika przy naramienniku przymocowany jest regulaminowy (według regulaminu z 1919 r.) srebrny sznur naramienny z dwoma chwostami do gwizdawki (gwizdka). Posiadając sznur naramienny do gwizdka (gwizdek przysługuje osobom wydającym komendy podczas walki) i będąc w otoczeniu kolegów podoficerów (kaprali) jest prawdopodobne, że Michał był podoficerem. Po zdjęciu nie jestem w stanie tego określić, gdyż nie widzę belek na naramiennikach: ale to, że ich nie widzę nie znaczy, że ich nie ma, gdyż belki w tym okresie były koloru czerwonego i na zdjęciu mogą zlewać się z kolorem munduru.
Służbę ukończył w stopniu kaprala podchorążego, odznaczony:Krzyżem Walecznych, Krzyżem Armii Ochotniczej, Odznaką Pamiątkową ,,Orlęta”,Odznaką ,,Dowództwa W.P. Wschód 1918-1919.
Zainteresowanych odsyłam do Wikipedii:
Krzyż Walecznych wzór 1920,
Krzyż Armii Ochotniczej 1920 Piechota,
Odznaczenie pamiątkowe „Orlęta”,
Odznaka dowództwa W.P. Wschód 1918-1920,
Niecały okres służby można odtworzyć. Z opowiadań, które snuł dziadek na prośbę moją i mojego brata ,,dziadku, opowiedz jak było na wojnie” pozostały nam w pamięci dwa opowiadania.
Służba na warcie.
Podczas nocnej służby stojąc na warcie na skraju lasu w miejscu postoju oddziału, przydarzyło się utrudzonemu po długim marszu i ostatniej bitwie, zdrzemnąć stojąc oparty plecami o pień drzewa.
W tym czasie ktoś: wróg czy dowcipni koledzy w promieniu kilku metrów powtykali w ziemię gałęzie, jako znak swojej obecności. Młody szeregowy Michał ocknął się z drzemki i przerażony chwycił mocno broń rozglądając się za wrogiem. Nikogo wkoło nie było. Szybko zabrał się do usuwania śladów swojego braku czujności. Pozostałą część warty przetrwał zdenerwowany do rana bez zmrużenia oka.
Spotkanie na froncie.
Drugą opowieścią dziadka, która utkwiła w mojej pamięci było spotkanie na froncie ze starszym bratem Stanisławem Tulikiem. Do spotkania doszło gdzieś między Wilnem a Lidą gdzie mogły się spotkać szlaki bojowe piechoty i strzelców konnych. Michał siedząc w okopie wypatrzył zbliżający się od tyłu odział strzelców konnych i krzyknął do kolegów ,,nasi jadą”. Oddział zbliżył się na odległość umożliwiającą rozpoznanie twarzy. Michał przetarł oczy ze zdziwienia, jednym z jeźdźców był od wielu miesięcy niewidziany brat Stanisław. Stanisław też zobaczył Michała, rzucili się w objęcia z wielkim wzruszeniem. Niestety radość ze spotkania trwała bardzo krótko. Stanisław wraz z oddziałem musiał odjechać na inny odcinek frontu.
Michał Tulik ożenił się z Bronisławą z domu Mińkowską. Mieli jedną córkę Stanisławę. Michał mieszkał z rodziną w Ołtarzewie, jego córka z rodziną mieszkała też w Ołtarzewie. Stanisława miała czworo dzieci: dwóch synów i dwie córki. Michał pochowany jest na cmentarzu w Ołtarzewie.
STANISŁAW TULIK (ur. w1897 roku, zm. w 1971 roku)
Ekspert wyjaśnia:
Zdjęcie zostało wykonane zapewne w drugiej połowie 1920 roku bądź w przeciągu dwóch następnych lat.Stanisław ubrany jest w stricte polski (regulaminowy) mundur sukienny wz. 19. W tym przypadku wszystkie elementy umundurowania są tego samego wzoru, zarówno kurtka mundurowa, jak i spodnie, furażerka oraz pas żołnierski.
Stanisław Tulik, podobnie jak Michał zgłosił się na ochotnika do wojska prawdopodobnie jeszcze przed Michałem, dla którego był zawsze wzorem i ukochanym bratem. Z opowieści rodzinnych i posiadanych pamiątek wiemy, że w roku 1914/1915 Armia Carska próbowała powołać Stanisława Tulika i jego kolegę z Ożarowa w swoje szeregi. Razem z kolegą (prawdopodobnie o nazwisku Zdulski) uciekli i gdzieś się ukryli.
Ekspert wyjaśnia:
Zdjęcie zostało wykonane zapewne w 1918-19 roku bądź pierwszych miesiącach 1920 roku.Stanisław ubrany jest w sukienny mundur brytyjski z okresu I wojny światowej (Pattern Service Dress 1902) z doszytymi patkami wraz z wężykiem legionowym. Na głowie ma maciejówkę. Co do spodni i butów to prawdopodobnie posiada sukienne spodnie wz. 19 wraz z owijaczami oraz żołnierskie trzewiki.
Daty wstąpienia do Wojska Polskiego nie udało się ustalić. Wiemy, że służył w 1 Pułku Strzelców Konnych Garwolin. We wrześniu 1919 roku wyjechał wraz z Pułkiem do Małopolski Wschodniej w okolice Tarnopola, nadzorował brzegi Zbrucza i patrolował przedpole. W listopadzie Pułk odszedł na front litewsko-białoruski i tu mogło dojść do spotkania braci. Druga możliwość spotkania Michała i Stanisława Tulików była pod koniec marca 1920 roku, kiedy Pułk Strzelców Konnych przeszedł na linię Dzisny i prowadził tam rozpoznanie dla piechoty. Po zakończeniu służby w Strzelcach Konnych Stanisław powołany został do Policji Państwowej w Baranowiczach, gdzie służył krótko ponieważ młoda żona (ślub w 1922 roku) nie chciała mieszkać na Kresach daleko od rodziny w Ożarowie.
Ekspert wyjaśnia:
Stanisław ubrany jest w sukienną kurtkę kroju półwojskowego barwy chabrowej, która weszła do użytku w 1920 roku. (Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 2 marca 1920 r. w porozumieniu z Ministrem Spraw Wojskowych w przedmiocie umundurowania i uzbrojenia policji państwowej). Brak jakichkolwiek stopni wskazuje, że Stanisław służył w policji w stopniu szeregowego.Na kołnierzu naszyte niebieskie sukienne łapki (parole) na których umieszczone są metalowe cyfry składające się na numer porządkowy policjanta. Na naramiennikach znajduje się rzymska cyfra XV na wskazująca na Okręg XV Policji Państwowej na terenie Województwa Nowogródzkiego (utworzony w 1920 r.), w skład którego wchodził powiat baranowicki.
Stanisław miał 3 synów Feliksa, Czesława i Edwarda. Mieszkali w Ożarowie. Feliks i Czesław mieli po dwoje dzieci a Edward jedno.
Synowie również mieszkali w Ożarowie. Na cmentarzu w Ołtarzewie pochowani są: Stanisław, jego żona Weronika i trzej synowie.
WINCENTY TULIK (ur. w 1903 roku, zm. 21.06.1931 roku)
Ekspert wyjaśnia:
Na tym zdjęciu, Wincenty Tulik ubrany jest w polski, regulaminowy, sukienny mundur wz. 19 z patkami. Na głowie furażerka wz. 19 wraz z orzełkiem wz. 19. Pas żołnierski, jednobolcowy dla szeregowych przy którym jest francuski bagnet do karabinu Lebel.
Datowałbym zdjęcie na 1920-1922 r.
Wincenty Tulik, najmłodszy z tej trójki, wstąpił do Armii Polskiej prawdopodobnie już po 1920 roku pewnie był to rok 1921 lub 1922. Informację o jego służbie w obronie granic Ojczyzny próbowaliśmy odczytać z odnalezionych zdjęć.
Dzięki wiedzy fachowej pana Michała Kochanka ze zdjęć można odczytać co następuje:
Ekspert wyjaśnia:
Wincenty Tulik ubrany jest w polski mundur oficerski wzór 1919 w stopniu kaprala. Mundur posiada komplet tłoczonych guzików mosiężnych charakterystycznych dla mundurów Wojsk Polskich we Francji (które w 1919 roku zostały przetransportowane do Polski). Na lewym przedramieniu Wincenty posiada metalową odznakę specjalności (taśma amunicyjna) dla kompanii i szwadronów karabinów maszynowych. Na naramiennikach, na belkach metalowe cyfry oznaczające przydział pułkowy.Reasumując, zdjęcie zostało wykonane już w latach dwudziestych i raczej już po wojnie polsko-bolszewickiej, po 1921 roku. Przemawia za tym kolor tasiemek w stopniu kaprala na naramiennikach (biały, który według Przepisu ubioru polowego Wojsk Polskich z 1919 roku powinien być karmazynowy (czerwony).
Jestem raczej pewien, że Wincenty służył w piechocie. Natomiast co tyczy się przynależności pułkowej i widniejących na naramiennikach cyfr wydaje mi się, że widzę tam numer 85 (85 Pułk Strzelców Wileńskich). Zdjęcie niestety nie jest wyraźne na tyle, by mieć stuprocentową pewność. Są to na pewno kombinacje trzech cyfr, a mianowicie 3, 5, 8.
Wincenty ożeniony ze Stanisławą z okolic Sierpca, mieszkał w Ołtarzewie. Miał dwie córki Annę i Jadwigę. Córki i żona pochowane są na cmentarzu w Ołtarzewie.
Wszyscy trzej bracia Tulikowie już nie żyją. Pozostały zdjęcia i groby – Michała i Stanisława na cmentarzu w Ołtarzewie. Grób Wincentego, który był na cmentarzu Bródnowskim w czasie drugiej wojny po uderzeniu bomby wraz z wieloma innymi zaginął.
Wszystkie opisy mundurów, odznaczeń i uzbrojenia wykonał Michał Kochanek, członek grupy rekonstrukcyjnej Towarzystwa Historycznego „Rok 1920”, za co składam mu podziękowania.
Gorące podziękowania składam rodzeństwu i kuzynom z rodziny Tulików za udostępnienie swoich pamiątek i wspomnień.
inż. Paweł Zdanowicz
Archiwum Państwowe w Piotrkowie Trybunalskim przygotowało w oparciu o swoje zasoby wystawę on-line „Plakaty doby wojny polsko-rosyjskiej 1919-1921”
Kilka z nich prezentujemy w niniejszym wpisie, całość pod linkiem w tytule wystawy.
