W publikacji Wirtualnego Muzeum „Kampania cukrownicza w 1925 roku w Józefowie” pod zacytowana relacją z kampanii cukrowniczej znajduje się skromny podpis K. Smoleński.
Działającą w Józefowie od 1865 roku cukrownię wizytował w 1925 roku chemik, profesor Politechniki Warszawskiej (b. dziekan Wydziału Chemicznego PW), członek Polskiej Akademii Umiejętności, Kazimierz Smoleński. W 1925 roku objął stanowisko dyrektora Centralnego Laboratorium Cukrowniczego, przekształconego w Instytut Przemysłu Cukrowniczego.
Mam osobisty sentyment do osoby profesora Kazimierza Smoleńskiego. Mój ojciec był studentem a później współpracownikiem Profesora.
Jako potomek rodziny cukrowniczej chciałbym przybliżyć Państwu tę, zapomnianą nieco, postać wybitnego naukowca, prekursora badań naukowych z zakresu chemii w dziedzinie technologii cukrownictwa. A jednocześnie polecić Państwa pamięci Polaka, który wraz z rodziną (żona, dwie córki i synowa) zostali zamordowani przez niemieckiego okupanta w 1943 roku.
Profesor Kazimierz Smoleński (1876-1943)
Prof. Kazimierz Smoleński. Zdjęcie pochodzi z Wikipedii.
Kazimierz Smoleński urodził się w 1876 roku w Mławie. Szkołę średnią ukończył w Warszawie. Dyplom z wyróżnieniem uzyskał w 1901 roku na Wydziale Chemii Państwowego Instytutu Technologicznego w Petersburgu. Praktykę odbywał w cukrowni w guberni charkowskiej aby powrócić na uczelnię w 1907 roku. Pracę naukową prowadził na uczelni w Petersburgu aż do powrotu do Polski po odzyskaniu przez nią niepodległości. W maju 1919 roku otrzymał nominację na profesora zwyczajnego Katedry Technologii Chemicznej Ogólnej Organicznej i Technologii Węglowodanów na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej.
Niektóre z osiągnięć profesora Kazimierza Smoleńskiego:
w okresie pracy w Petersburgu
- w latach 1908-1912 stypendia zagraniczne w Szwajcarii i Szwecji
- uruchomienie oddziału produkcji mleka skondensowanego,
- opracowanie projektu pirogenezy ropy naftowej dla otrzymywania węglowodorów aromatycznych,
- opracowanie projektu fabryki kauczuku syntetycznego,
- od 1916 profesor nadzwyczajny Instytutu Technologicznego,
- od 1916 dyrektor fabryki barwników syntetycznych.
w Polsce niepodległej
- maj 1919 profesor zwyczajny Katedry Technologii Chemicznej Ogólnej
Organicznej i Technologii Węglowodanów na Wydziale Chemicznym Politechniki
Warszawskiej, - budowa doświadczalnej cukrowni i gazowni olejowej,
- w latach dwudziestych otrzymał chlorek winylu i jego polimery,
- publikacje z zakresu in. substancji pektynowych, substancji barwnych zawartych w melasach, oczyszczania soków, krystalizacji sacharozy, suszenia, chłodzenia i segregacji cukru, pracy pieców wapiennych, wartości technicznej węgli aktywowanych, oczyszczania wód ściekowych,
- w 1923 r. został członkiem Akademii Nauk Technicznych,
- w latach 1928-1929 był dziekanem Wydziału Chemicznego Politechniki Warszawskiej
- był twórcą 11 patentów – na niektóre metody otrzymał patenty zagraniczne,
- w 1930 r. członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego,
- w 1931 r. – Polskiej Akademii Umiejętności,
- w 1935 r. został prezesem Polskiego Towarzystwa Chemicznego,
- w całym okresie działalności profesor był autorem 172 publikacji głównie z dziedziny cukrownictwa.
W encyklopedii „Czy wiesz kto to jest” pod redakcją Stanisława Łozy z 1938 roku znajduje się wpis o Kazimierzu Smoleńskim.
Stanisław Łoza „Czy wiesz kto to jest” z 1938 roku
Mieszkał z rodziną w Domu Profesorów przy Koszykowej 75.
Dom mieszkalny profesorów Politechniki Warszawskiej przed 1939 rokiem. Zdjęcie ze strony
W czasach prof. Kazimierza Smoleńskiego lokatorem kamienicy był też profesor Józef Zawadzki (inżynier chemik), ojciec Tadeusza Zawadzkiego „Zośki”. Mieszkał tam również prof. Wiesław Chrzanowski specjalista od silników cieplnych, rektor PW, minister przemysłu), ojciec Wiesława Chrzanowskiego (prawnika i polityka). Ciekawe wspomnienia Wiesława- juniora o przedwojennych mieszkańcach „profesorskiego domu” można wysłuchać w nagraniu PR z 2008 roku pt. Wiesław Chrzanowski wspomina dom rodzinny. (PR, 2008)
W okresie okupacji profesor wykładał na tajnych kompletach, od 1942 w Państwowej Wyższej Szkole Technicznej.
Profesor Kazimierz Smoleński 3 listopada 1942 r. został aresztowany w trakcie prowadzonego wykładu. Tego samego dnia aresztowane były też żona Eugenia, córki – Janina i Anna oraz syn Stanisław i synowa Danuta. Wszyscy zostali osadzeni na Pawiaku, skąd kobiety wywieziono do Oświęcimia, gdzie poniosły śmierć. Syn przeżył pobyt w Oświęcimiu, następnie w Gross-Rosen i Sachsenhausen, po wojnie wrócił do kraju. Tylko Profesor pozostał w Warszawie, był kilka miesięcy torturowany na Pawiaku i rozstrzelano go w ruinach getta 13 maja 1943 roku.
Aresztowania uniknęła trzecia córka, której nie było w domu.
Minęło 80 lat od śmierci Kazimierza Smoleńskiego, jego żony, dwóch córek i synowej.
Profesor i jego rodzina mają symboliczny grób na cmentarzu Stare Powązki (kwatera 221, rząd 1, miejsce 21).
Zdjęcie ze strony
Na tablicy inskrypcyjnej możemy przeczytać:
PRO MEMORIA
Ś P
KAZIMIERZ SMOLEŃSKI
PROF. DR INŻ. CZŁONEK PAU
ROZSTRZELANY NA PAWIAKU 1943
ZGINĘLI
W OŚWIĘCIMIU 1943
ŻONA EUGENIA INŻ
CÓRKI JANINA
DR BIOLOGII
ANNA
HARCERKA SZARYCH SZEREGÓW
AUTORKA ZNAKU PW
SYNOWA DANUTA MGR
SPOCZYWAJĄ
MARIA
SMOLEŃSKA
1875 – 1919
FELICJA
Z SMOLEŃSKICH
GWOŹDZIŁŁO INŻ
1905 – 1977
Przy tym grobie 1 listopada spotkałem wnuczkę Profesora. Jej matki Ireny, najmłodszej córki Profesora w momencie aresztowania nie było w domu. Ostrzegli ją, żeby nie wracała, przeżyła wojnę i po wojnie założyła rodzinę. Irena Grabowska i jej mąż są pochowani w przedstawionym powyżej grobie. Spotkanie z wnuczką Profesora było dla mnie wielkim zaskoczeniem ponieważ historia, że żyje ocalała córka Profesora nie było powszechnie znane, nawet w środowisku cukrowniczym.
Przedwojenne zdjęcie Profesora z rodziną z pobytu w górach (własność wnuczki). Według relacji wnuczki album ze zdjęciami zabrała sąsiadka po opuszczeniu mieszkania przez Niemców. Na zdjęciu Profesor z żoną i córkami: Anną i najmłodszą Ireną (jedyna, która uniknęła aresztowania).
Zadaję sobie pytania: Czy przyczyną aresztowania całej rodziny było to, że córka profesora Anna była autorką „kotwicy” – znaku Polski Walczącej? Czego się spodziewali niemieccy oprawcy po zeznaniach na Pawiaku 67-letniego wybitnego chemika?
W książce Zygmunta Śliwickiego (więźnia i lekarza z Pawiaka) podano, że przyczyną najścia Niemców na mieszkanie była działalność córki Anny oraz, że Niemcy mogli podejrzewać Profesora o konsultacje dla podziemia w sprawie materiałów wybuchowych.
Informację z książki Zygmunta Śliwickiego (więzień i lekarz) pt: „Meldunek z Pawiaka” wydanej w Warszawie w 1974 r.
Muzeum Pawiaka otwarte zostało dopiero w listopadzie 1965 r. Z Pawiaka zburzonego w 1944 r. praktycznie nic nie zostało. Spaliły się też wszystkie dokumenty. Mają tam tzw. kartotekę, ale to informacje o części więźniów jakie udało się zebrać od świadków.
Anna Smoleńska (1920-1943)
Pozostaje przedstawić córkę profesora Kazimierza, Annę Smoleńską.
Anna Smoleńska, zdjęcie ze strony, domena publiczna
Urodzona w 1920 roku, maturę zdała w Gimnazjum J. Słowackiego w Warszawie, studiowała historię sztuki na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego w roku 1938/1939. W okresie okupacji pod przykrywką nauki w Miejskiej Szkole Ogrodniczo-Rolniczej na Ochocie, podjęła tajne studia na SGGW.
Ukończyła konspiracyjny kurs łączności. Była instruktorką harcerską Szarych Szeregów. Uczestniczyła w akcjach Małego Sabotażu „Wawer”, dostarczała grypsy z Pawiaka. Od początku 1942 była łączniczką w Wydziale Propagandy Bieżącej Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej.
We wpisie dotyczącym Znaku Polski Walczącej możemy przeczytać:
„Kotwica”, jako znak Polski Walczącej pojawił się w Warszawie 20 marca 1942 r. Został wybrany z 27 propozycji zgłoszonych na konspiracyjny konkurs ogłoszony przez Biuro Informacji i Propagandy KG AK. Spośród znaków zgłoszonych na konkurs, w ciągu ok. 2 miesięcy za najlepsze uznano dwie kompozycje: „Kotwicy” oraz „Skrzyżowanych mieczy grunwaldzkich”. Przy wyborze brano pod uwagę m.in. łatwość wykonania oraz wymowę patriotyczną.
3 listopada 1942 roku Anna Smoleńska została aresztowana wraz z rodzicami, siostrą i bratową. Po torturach i ciężkich przesłuchaniach na Pawiaku pod koniec listopada przewieziona została do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, gdzie zmarła w 1943 roku na tyfus.
Anna Smoleńska w obozowych pasiakach z numerem 26008. Zdjęcie ze strony
Na ścianie odbudowanego i rozbudowanego „Domu Profesorów” przy Koszykowej 75 znajduje się tablica upamiętniająca Annę Smoleńską i Tadeusza Zawadzkiego „Zośkę”.
Tablica pamiątkowa na ścianie Domu Profesorów przy Koszykowej 75. Zdjęcie z profilu FB.
Jeden skromny podpis pod relacją z wizyty w Cukrowni Józefów przywołał piękną i tragiczną historię Kazimierza Smoleńskiego i jego rodziny. Jakie osobiste sentymenty, jak sam napisał, spowodowały, że wybrał się do Józefowa jako pierwszej kontrolowanej cukrowni, tego się już nie dowiemy.
Michał Żero
