Mory – cześć 1. Lata 1912-1930

Mory – wieś w gminie Ożarów Mazowiecki położona na granicy z Warszawą. Aktualnie, to jest w 2024 roku, w budowie jest końcowa stacja warszawskiego metra, która znajduje się na części wsi Mory włączonej wraz z folwarkiem do Warszawy w 1951 roku. Jak ten teren wyglądał wcześniej, czy coś tu było?

Poniżej można zapoznać się z historią Mor od 1912 roku, która przechowała się w zapisach Roczników Towarzystwa Ogrodniczego Warszawskiego.

Folwark Mory został wydzielony z majątku Bronisze w XIX lub też w pierwszych latach XX wieku. W listopadowo-grudniowym czasopiśmie „Architekt” z 1912 roku ogłoszony został konkurs na „Rozplanowanie folwarku Mory pod Warszawą”. Anons brzmiał:

„Towarzystwo Ogrodnicze Warszawskie ogłasza konkurs na rozplanowanie folwarku Mory pod Warszawą, przeznaczonego na stacye doświadczalne i szkołę ogrodniczą, w drugiej części pod uprawy rolne. Plan winien nosić piętno artystyczne i tworzyć całość harmonijną, a zarazem celowi odpowiednią. Przystępujący do konkursu otrzymają spis rodzajów i ilości gatunków krzewów ozdobnych, jakie mają być użyte do obsadzenia parku naukowego (arboretum). Kosztorys urządzenia ogrodu, bez zabudowań, nie powinien przenosić sumy 20.000 rubli.

Sąd konkursowy stanowią: Pp Brykner, Falkowski, Goriaczkowski, Hoser, Jankowski, Moszczeński, Rutkowski, Sempołowski, Wilkoński, Zaleski. Termin i nagrody patrz niżej, w tabeli konkursów.

Bliższe warunki, plan i spis drzew i krzewów otrzymać można w Kancelaryi Tow., Bagatela 3.

Zakup folwarku Mory kosztował Towarzystwo 75 tys. rubli : „Towarzystwo doprowadziło do skutku kupno folwarku Mory, o powierzchni 80 morgów, za 75,000 rb., celem założenia fermy doświadczalnej dla ogrodnictwa krajowego.”[i]

Towarzystwo Ogrodnicze Warszawskie

Towarzystwo Ogrodnicze Warszawskie powstało w 1884 roku. 24 sierpnia w redakcji „Ogrodnika Polskiego”, którego założycielem, wydawcą i redaktorem naczelnym był Edmund Jankowski, spotkali się ogrodnicy warszawscy i wyłonili ze swojego grona grupę inicjatywną Towarzystwa Ogrodniczego Warszawskiego celem zorganizowania tegoż. 16 października, na pierwszym zebraniu określony został komitet organizacyjny w składzie: Jerzy Alexandrowicz, Adam Bardet, Piotr Hoser (syn), Redakcja „Ogrodnika Polskiego”, Antoni Ślósarski, Józef Stiche, Gustaw Ulrich, Jan Waniasek, i Józef Włoskiewicz.

Członkami Towarzystwa zostali: Alexandrowicz Jerzy, Bardet Adam, Bardet Fryderyk, Chrząński Teodor, Chwalibóg Hipolit, Czempiński Michał, Cwejgbaum Samuel, Dziewulski Eugeniusz, Dubeltowicz Walenty, Girdwoyń Aleksander, Hoser Piotr, Hoser Piotr (syn), Hoser Wincenty, Jankowski Edmund, Iwański Kazimierz, Kaczyński Józef, Kaczyński Władysław, Koprowski Jan, Kronenberg Walery, Reichman Bronisław, Sikorski Józef, Siwecki Stanisław, Ślósarski Antoni, Stiche Józef, Szanior Aleksander, Szanior Franciszek, Ulrich Gustaw, Waligórski Onufry (jako członek założyciel), Waniasek Jan, Włoskiewicz Józef, Wróblewski Henryk Hugo, Zaleski Bohdan, oraz panowie: Aleksander Kopijowski, Antoni Nagórny, Lucyan Wrotnowski i pani Marcela Kaczyńska.[ii]

W 1899 roku „Ogrodnik Polski” stał się organem Towarzystwa. W 1903 roku TOW miało 408 członków rzeczywistych, 16 korespondentów, 11 członków honorowych, 24 założycieli i 19 członków dożywotnich. [iii]

W 1912 roku Towarzystwo Ogrodnicze Warszawskie nabyło majątek Mory o powierzchni 80 morgów(ok. 45 ha) za cenę 75 tys. rubli. W następnym roku został rozstrzygnięty konkurs na rozplanowanie i realizację zagospodarowania zakupionego terenu. Pierwsza nagroda przyznana została panom Stanisławowi (architekt) i Wacławowi (ogrodnik ogrodów Łazienkowskich) Zaykowskim. Pobudowane zostały dwa czworaki dla pracowników oraz dom dla kierownika stacji. Przyszykowano ponad 800 dołków do sadzenia drzew w sadzie owocowym, oraz przygotowano 450 poletek doświadczalnych oraz podłączono telefon z bezpośrednim połączeniem do Warszawy – nr 13-21. Kierownikiem stacji został kandydat nauk przyrodniczych Ludwik Falkowski i personel: pomocnik-ogrodnik, praktykant, trzech fornali, czterech robotników, stróż nocny oraz siedemnaście kobiet najemnych. Urządzona został również stacja meteorologiczna pod kierunkiem Władysława Gorczyńskiego.

W październiku 1913 roku kierownik stacji wziął udział w Jubileuszowej Wszechświatowej Wystawie Ogrodnictwa w Petersburgu. Zaprezentowane eksponaty zostały zauważone i nagrodzone medalem srebrnym wielkim.

W roku następnym TOW zostało zaproszony na Międzynarodową Wystawę Ogrodniczą do Piotrogrodu gdzie zaprezentowano:

1. a) tablice graficzne, wykazujące wszechstronną działalność Towarzystwa od roku założenia do roku 1913 włącznie,
2. b) mapy 5-ciu guberni Królestwa Polskiego z wykazaniem działalności 5 instruktorów ludowych ogrodniczych,
3. c) tablice graficzne zadrzewienia 33 miast Królestwa Polskiego, posiadających powyżej 10 tysięcy mieszkańców,
4. d) tablice graficzne Stacji Doświadczalnej w Morach,
5. e) rozmaite okazy i prace Stacji Ochrony Roślin.

Na Wystawie tej Towarzystwo Ogrodnicze Warszawskie zostało nagrodzone medalem złotym wielkim, Stacja Doświadczalna w Morach również medalem złotym wielkim a Stacja Ochrony Roślin medalem złotym małym.

W 1914 roku został zatwierdzony projekt urządzenia w Morach Stacji Genetycznej. Stacja Meteorologiczna wyposażona została w barometr, termometry — suchy, zwilgocony, maksymalny i minimalny (w klatce angielskiej), trzy termometry gruntowe, wiatromierz, deszczomierz oraz heliograf i działały pod nadzorem Centralnej Stacji Meteorologicznej przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie. Dane z pomiarów przesyłane były co miesiąc do Biura meteorologicznego w Warszawie.

 

I Wojna Światowa 1914-1918

Wybuch I wojny światowej odbił się dotkliwie na działalności stacji w Morach. Pracownicy sezonowi wyjechali do domów, personel był wzywany do robót fortyfikacyjnych, zmobilizowani zostali kierownik i jego pomocnik do służby wojskowej a stałe rekwizycje koni na podwody bardzo utrudniały bieżące prace. W dniach 11-23 października 1914 roku stacja miała całkowitą przerwę w działalności gdyż cały personel został wysiedlony a na stacji kwaterowało wojsko. Szkody jakie powstały to: zostały spalone wszystkie etykiety ogrodu doświadczalnego warzywnego i Stacji fitopatologicznej, większość etykiet ogrodu botanicznego, arboretum i t.d.; spalono kilkanaście skrzyń inspektowych, spasiono większą część koniczyny, a co najważniejsze — spowodowano niepowetowaną stratę w ogrodzie doświadczalnym warzywnym, gdzie wskutek rozkładanych ognisk zmieniła się struktura gleby oraz jej zawartość chemiczna. W 1916 roku kierownik Stacji został ewakuowany w głąb Rosji i jego zastępcą został wychowanek Wyższej Szkoły Ogrodniczej Wacław Modrzejewski.

W 1917 roku zarząd TOW powołał na stanowisko głównego ogrodnika stacji doświadczalnej i gospodarstwa rolnego w Morach Stanisława Maciejewskiego. W tym samym roku zakończono zakładanie arboretum. Prace prowadzone były pod nadzorem Franciszka Szaniora według planów opracowanych przez Wacława Zaykowskiego. Pod kierownictwem prof. Antoniego Sempołowskiego prowadzone były badania nad odmianami marchwi, buraków i cebuli. Badania o nawożeniu pomidorów, do pracy dyplomowej prowadziła Wiktoria Grodzińska, absolwentka Wyższej Szkoły Ogrodniczej w Warszawie. W Morach funkcjonowały:

– Ogródek botaniczny
– Ogródek fitopatologiczny
– Stacja Genetyczna
– Stacja Meteorologiczna

W sierpniu 1917 podjęta została decyzja o zakupie 6 morgów gruntu od J. Maciejewskiego i przyłączenia go do folwarku Mory.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości

E. Piórkowski absolwent Wyższej Szkoły Ogrodniczej, w kwietniu 1918 roku został mianowany kierownikiem działu doświadczalnego Stacji Doświadczalnej w Morach. W stacji doświadczalnej prowadzone były doświadczenia nawozowe. Badano sposoby uprawy (płaska i redlinowa) dla marchwi, buraków i kapusty. Z zakresu nasiennictwa prowadzono doświadczenia:

 – Wpływ głębokości sadzenia wysadków cebuli na rozwój rośliny, na jej wytrzymałość, odporność na choroby, czas zbioru i ilość zbioru;

 – Wpływ wielkości wysadków brukwi na ilość i jakość zbioru;

 – Wpływ zimowania pietruszki na rozwój nasion;

 – Wpływ starań posiewnych na jakość i ilość nasion i czas zbioru bobu;

 – Różne sposoby zbioru buraków na nasiona;

 – Wpływ wielkości nasion fasoli na rozwój roślin i zbiór.

Kompletowano ogródek botaniczny, który był wykorzystywany przez Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego i Wyższą Szkołę Ogrodniczą.

Z dniem 1 marca 1919 roku E. Piórkowski przestał prowadzić Stację Doświadczalną w Morach. Następcą został dr K. Wróblewski. Stacja podlegała pod Wydział Mory w T.O.W., w czerwcu 1919 przeszła pod Wydział Doświadczalno-Naukowy. W związku z trudnościami finansowymi Wydział złożył wniosek o oddanie Mor rządowi za majątek ziemski. Wniosek został przez Zarząd odrzucony.

Rok 1920

W kolejnym roku dochody z folwarku Mory zwiększyły się siedmiokrotnie w porównaniu do roku poprzedniego, co pozwoliło Zarządowi T.O.W. spłacić zaciągnięte pożyczki. Porządek, ład i sprawne działanie folwarku związane było ze skutecznym nadzorem członków Zarządu nad działaniem dóbr w Morach.

Rok 1922

Wykonany został remont stodoły, który to budynek groził zawaleniem. Remont został wykonany solidnie wraz z wymianą pokrycia dachowego. Również w budynkach mieszkalnych zostały zreperowane dachy. Zarząd, po zasięgnięciu opinii licznego grona osób, podjął uchwałę o skasowaniu Arboretum w Morach. W zamian zostanie założony kilkomorgowy wzorowy ogród ozdobny. Drzewa i krzewy etykietowane zostaną przekazane odpowiednim instytucjom. We wniosku była informacja o zwrócenie się do miarodajnych czynników o założenie większego Arboretum w pobliżu Warszawy. Część drzew i krzewów zostanie przekazana do Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego do nowotworzonego Arboretum w Skierniewicach (dod. WMOM: jest to Arboretum SGGW w Rogowie ).

Kierownikiem folwarku był Stanisław Maciejewski, który miał do pomocy 6 praktykantów, z których trzech miało wykształcenie ogrodnicze. Było jeszcze 4 fornali, którzy mieszkali z rodzinami oraz stróż nocny.

Rok 1925

W 1925 roku Stacja Doświadczalna „Mory” w trzecim roku działalności kontynuowała rozpoczęte prace – badano wartość posiadanego materiału: odmian truskawek, malin i drzew owocowych. Prowadzono doświadczenia z cebulą –dymką i fasolą oraz nowe zagadnienia: nawożenie kalafiorów, pomidorów i drzew owocowych jak i zagadnienia dotyczące odmian: agrestu, porzeczki i ziemniaków.

Działalność w Morach obejmowała cztery działy: meteorologiczny, pomologiczny, warzywny i nasienny. Przeprowadzone zostały prace przy likwidacji arboretum. Nadający się materiał roślinny został przesadzony: uzupełniono aleję lipową, obsadzono obejście gospodarcze i zapełniono luki w szpalerze świerkowym oraz zadrzewiono nagie dotychczas wzgórze – nasyp z wybranej ziemi pod sadzawkę. Stodoła i spichlerz pokryte zostały gontem. Personel folwarku stanowił ogrodnik, dwóch praktykantów, trzech fornali, stróż nocny, pastuch i jako pracownicy sezonowi z ziemi radomskiej 14 kobiet i 5 chłopców.

Rok 1926

W 1926 roku w Stacji Doświadczalnej Mory założono stałe pole doświadczalne, na razie z przeznaczeniem do badań nawozowych i odmianowych, które to pole w niedalekiej przyszłości będzie rozszerzone i obejmie dział uprawowy, ku czemu zmierzają czynione zabiegi, mające na względzie wyrównanie upatrzonego terenu.

Niesprzyjające warunki atmosferyczne w roku sprawozdawczym zaważyły w znacznym stopniu na ścisłości wyników przeprowadzanych doświadczeń wobec porażenia roślin przez choroby, jak np. agrestu, cebuli, pomidorów, fasoli i t.d.

Personel pomocniczy Stacji stanowili: pomocnik techniczny p. Wincenty Cytacki, dwaj praktykanci oraz pracownicy dniówkowi, w liczbie trzech osób lub więcej, w miarę potrzeby wypożyczani od działu gospodarczego.

Wyniki badań tegorocznych ujęte są i podane poniżej w działach:

I — meteorologicznym, II — pomologicznym, III — warzywnym i IV — nasiennym.

Przebieg pogody w roku sprawozdawczym pod wielu względami był podobny do przebiegu dwóch lat ubiegłych. Łagodna, prawie bezśnieżna zima, umiarkowanie wilgotna z kilkoma nieznacznymi przymrozkami wiosna, obfite w opady i chłodne lato, wilgotna i chłodna w początkach, a następnie pogodna i ciepła jesień, która przeszła w okres zimowy w ostatnim dniu listopada, — oto ogólne warunki meteorologiczne roku sprawozdawczego.

W dziale pomologicznym prowadzono badania:

1. Owoce jagodowe
2. Truskawki
3. a) Truskawki do doświadczeń odmianowych
4. b) Truskawki do doświadczeń nawozowych.
5. Maliny
6. a) Kolekcja odmian.
7. b) Odmiany do doświadczeń porównawczych
8. Agresty i porzeczki.
9. Owoce Ziarnkowe.
10. Doświadczenia Nawozowe z Gruszami.
11. Sad Pomologiczny.

Dział warzywny

W dziale tym postawiono do rozwiązania następujące zagadnienia:

1. a) Na stałym polu doświadczalnym:

1) zbadanie potrzeb nawozowych gleby pod kalafiory, cebulę, marchew jadalną i fasolę karłową:

2) ocena wartości odmian kalafiorów, cebuli, marchwi jadalnej i fasoli karłowej.

1. b) Na szlakach folwarcznych:

1) zbadanie wpływu nawozu fosforowego na plon pomidorów;

2) zbadanie wpływu opryskiwania pomidorów przeciw grzybkowi Phytophtora;

3) rozmnożenie i ocena dwóch odmian ziemniaków stołowych.

W dziale nasiennym prowadzono doświadczenia:

1. Wpływ jakości wysadek kapusty na wielkość zbioru nasion
2. Wpływ wielkości nasion kapusty na wielkość plonu.
3. Nasiona mateczne.
4. Kontrola nasion.

Na posiedzeniach Kuratorium Stacji Doświadczalnej w Morach Kierownik Stacji p. Ludwik Falkowski zdał sprawę z prowadzonych w Morach badań i obserwacji, które przyjęto do wiadomości.

Poza tym w dyskusji wysunięto następujące dezyderaty:

1) prowadzenie ścisłych obserwacji nad występowaniem Antonomus rubi na plantacjach truskawek;

2) rozpoczęcia doświadczeń z różnymi sposobami uprawy gruszek i stosowaniem nawozów sztucznych pod truskawki;

3) ustalenie odmian truskawek, najodpowiedniejszych na konserwy i różne przetwory;

4) dobór najodpowiedniejszych odmian porzeczek na przetwory;

5) dokonania planowego przeszczepiania drzewek owocowych w sadzie Mor.;

6) wypróbowanie działania cieczy bordoskiej na Phytophtora infestan, niszczącą pomidory;

7) podjęcie sprawdzonych obserwacji nad wydajnością nasion rożnej wielkości;

8) zbadanie wydajności hodowli cebuli z dymki krajowej i zagranicznej;

9) sprowadzenie amerykańskich odmian agrestu, odpornych na mączniaka agrestowego oraz nowych odmian malin.

Folwark Mory

Przewidywania na urodzaj tegoroczny w okresie wiosennym roku sprawozdawczego były na ogół pomyślne, a w przekonaniu tym utwierdzała również świadomość należytego wykonania według wskazań nauki i posiadanego doświadczenia wszelkich niezbędnych zabiegów przy uprawie i nawożeniu roli. Niesprzyjające warunki atmosferyczne w okresie wczesnego lata a w związku z tym porażenie masowe uprawianych roślin przez grzybki pasożytnicze i inne szkodniki ze świata zwierzęcego, spowodowały dotkliwy zawód.

Zaznaczyć jednak należy, iż niepomyślny wynik tegorocznego urodzaju dotyczy nie tylko gospodarstwa w Morach, lecz odnosi się także do całego naszego kraju (i innych) z mniejszymi lub większymi wahaniami.

Znaczny kłopot sprawiała ochrona pól, jak od szkód, wyrządzanych przez bydło okolicznych bezrolnych lub małorolnych mieszkańców, tak i od kradzieży plonu, które to wykroczenia przybrały w roku sprawozdawczym znaczne rozmiary, znajdując dla siebie rozwiązanie w kilku wypadkach w sądzie pokoju. Ogrodzenie całego terenu usunęłoby w pewnym stopniu występowanie podobnych zjawisk.

Personel pomocniczy stanowili: ogrodnik (od dnia 15.VII zajął to stanowisko p. Bolesław Marć), praktykanci w liczbie 3 do 4, trzech fornali, pastuch, stróż nocny i kucharka, jako pracownicy stali. W okresie wiosenno – letnim od 29.III do 1.XI byli poza tym zatrudnieni pracownicy sezonowi z powiatu Biłgorajskiego w liczbie 26 osób, w tem 3 chłopców i 23 dziewczyny.

W przeciwieństwie do sprowadzanych w roku 1927 pracowników z ziemi Kieleckiej, zaś w roku 1925 z ziemi Radomskiej, podkreślić należy pracowitość, uczciwość i staranność w robocie pracowników z powiatu Biłgorajskiego.

Rok 1927

W 1927 roku warunki atmosferyczne spowodowały trudności w działalności gospodarczej. Uprawy warzyw z powodu zimna i ulewnych deszczy należało przerywać lub ponawiać. Wystąpiło opóźnienie wzejścia cebuli, buraków, fasoli i ogórków. Zbiory opóźniły się o jakieś 2-3 tygodnie. Wczesne jesienne silne mrozy zniszczyły kalafiory i kapustę. Pracownicy sezonowi byli sprowadzenie z powiatu końskiego.

Rok 1928

Zarząd w 1928 roku dokonał znacznym wysiłkiem finansowym gruntownego remontu piętrowego budynku w Morach, który od lat 12-tu przedstawiał obraz ruiny. Do budynku tego przewieziono niektóre meble oraz zbiory naukowe, znajdujące się dotychczas w siedzibie na ulicy Bagatela i umieszczono tam pracownię Stacji Doświadczalnej, Genetycznej tudzież Ochrony Roślin. Koszt remontu wyniósł 20 700 złoty.

Stacja Doświadczalna w Morach była stale lustrowana przez Komisję Mor lub poszczególnych członków Zarządu, ważniejsze spostrzeżenia i uwagi notowano w specjalnej księdze lustracyjnej.

Wzorem lat poprzednich, Zarząd ofiarował z folwarku Mory pewną ilość warzyw następującym instytucjom dobroczynnym:

1) Dom Starców i Kalek Nieuleczalnych parafii ewangelicko-augsburskiej św. Trójcy,

2) Zakład Wychowawczy św. Ludwika,

3) Towarzystwo Pomocy dla Inteligencji,

4) Seminarium Nauczycielskie S.S. Zmartwychwstania Pańskiego,

5) Siostry Albertynki, Posługujące Ubogim.

 

Stacja Genetyczna założona przez T.O.W. w 1915 roku została zamknięta w 1919 roku. Wiosną 1928 roku praca na Stacji została wznowiona. Kierownictwo Stacji było w rękach prof. Marii Skalińskiej, jej asystentką była inż. Bronisława Cholewińska.

Maria Skalińska w latach 1928-1934, będąc kierownikiem Stacji Genetycznej w Morach Koło Warszawy, prowadziła tam badania genetyczne związane z hodowlą roślin (zagadnienia samo- i obcopylności wisien i jabłoni, dziedziczenie cechy pełnych kwiatów u lewkonii). W 1932 r. za pracę w Stacji Genetycznej w Morach otrzymała złoty medal.

Na stacji Genetycznej prowadzono następujące prace:

1) Badania nad płodnością drzew owocowych.

2) Obserwacje nad kwitnieniem i owocowaniem wczesnych odmian kalafiorów.

3) Badania nad wahaniami procentu kwiatów pełnych u lewkonii.

4) Badania nad kruchością naci u Marchwi Nantejskiej.

1. o) Prace selekcyjne nad cebulą Żytawską.

6) Prace selekcyjne nad rzodkiewką okrągłą różową z białym końcem.

7) Prace selekcyjne nad Soją.

8) Prace selekcyjne nad Rabarbarem.

Oddział Mory Stacji Ochrony Roślin składał się z następujących osób:

Irena Ruszkowska – Zastępca kierownika Oddziału;

W Stacji tej pełni początkowo funkcję asystenta, a następnie jest zastępcą kierownika. Z tego okresu datują się Jej pierwsze prace na temat biologii i zwalczania szkodliwych owadów. Irena Ruszkowska podjęła też w Morach wraz z mężem pierwsze w Polsce prace rejestracyjne występowania szkodników; prace te z czasem rozwinęły się, obejmując cały kraj. Bierze też czynny i żywy udział w popularyzacji wiedzy z zakresu ochrony roślin, głównie warzywnych. Jest też czynnym pracownikiem redakcji czasopisma „Roczniki Ochrony Roślin”, pierwszego czasopisma tego typu w Polsce.

Jadwiga Wodnicka – praktykantka;

Zygmunt Okulicz – praktykant;

Bronisław Kontek – laborant.

Jako personel sezonowy było pięciu praktykantów. Oddział Stacji Ochrony Roślin w Morach miał następujące zadania:

1) Wyjaśnienie składu gatunkowego szkodliwej fauny i flory Mor oraz najbliższych okolic.

2) Poznanie biologii i ekologii ważniejszych szkodników roślin w drodze bezpośrednich – systematycznych obserwacji oraz przez hodowlę sztuczną.

3) Organizację w Morach podręcznych laboratoriów : entomologicznego i fitopatologicznego.

4) Organizację systematycznych badań nad chwastami.

5) Organizację w Morach wzorowego punktu ochrony ptactwa owadożernego.

6) Przeprowadzanie prób nad zwalczaniem chorób i szkodników roślin.

7) Organizowanie muzeum szkodników i zielnika uszkodzeń oraz chwastów.

8) Gromadzenie materiałów i przygotowywanie zbiorów dydaktycznych.

9) Organizację punktu zaprawiania nasion.

10) Popularyzację wiadomości z zakresu ochrony roślin.

Z większości tych zadań Oddział wywiązał się dobrze, dzięki harmonijnej i niezwykle wydajniej pracy personelu, pracującego w dosyć trudnych warunkach.

W roku sprawozdawczym przeważała praca z dziedziny entomologii i prace nad chwastami, gdyż brak personelu nie pozwolił narazić na rozwinięcie jednocześnie równie intensywnych badań fitopatologicznych.

Rok 1929

W 1929 roku kierownikiem Stacji Doświadczalnej w Morach był prof. Feliks Kotowski, zastępcą była inż. Bronisława Cholewińska, na praktykach było dwóch pracowników: Stanisław Jędrzejowski i Władysława Górska. Działalność Stacji obejmowała następujące działy:

I. Warzywny

 Przestrzeń zajmowana pod doświadczenia z warzywami wynosiła 3 hektary (gleba bielica nadrzeczna, mocno zlewna). W roku 1929 pracowano nad rozwiązaniem następujących zagadnień:

1. Doświadczenia nawozowe: Kapusta (Brunświcka), Marchew (odmiana de Chautenay), Cebula (odmiana — żytawska).
2. Doświadczenie odmianowe; Porównywano odmiany następujących roślin warzywnych: Kapusty wczesne, kapusty późne, marchwie, pomidory, fasole, sałaty, ogórki, grochy.
3. Doświadczenia uprawne; w roku 1929 przeprowadzono badania nad następującymi zagadnieniami, dotyczącymi uprawy warzyw: płodozmian w ogrodnictwie, uprawa na redlinach, wpływ rzędów brzeźnych, uprawa cebuli z rozsady i z siewu, uprawa kapusty z rozsady i z siewu.

II. Sadowniczy.

Do kompetencji Stacji Doświadczalnej należy w Morach: sad pomologiczny, kolekcja malin, porzeczek i agrestów, oraz doświadczenia odmianowe z malinami.

III. Meteorologiczny.

Do obowiązków Stacji należy — prowadzenie codziennych obserwacji meteorologicznych, oraz posyłanie miesięcznych sprawozdań do Instytutu Meteorologicznego w Warszawie.

W roku bieżącym doprowadzono do porządku zniszczone przyrządy meteorologiczne nabyto termometry maximum i minimum, naprawiono barometr i 3 termometry gruntowe.

W sierpniu odwiedził Mory Inspektor Instytutu Meteorologicznego, ustawił heliograf, umieścił termometry gruntowe i barometr, oraz skontrolował dotychczasową działalność Stacji.

 

Personel Stacji Genetycznej w Morach w 1929 roku był następujący; Kierownik — Prof. Dr. Maria Skalińska, asystentka — inż. A. Haciska, laborantka — p. A. Voglówna, absolwentka Państwowych Kursów Ogrodniczych w Poznaniu.

W bieżącym roku realizowano zadania, które były prowadzone w poprzednich latach.

W nocy 10 lutego 1929 zanotowano temperaturę -42.3 stopni Celsjusza. Silne mrozy utrzymywały się do połowy marca. Spowodowały one poważne straty w sadzie i szkółkach owocowych, skutkiem czego wszystkie delikatniejsze odmiany grusz wymarzły całkowicie, czereśnie i delikatniejsze śliwy oraz wiśnie przemarzły w bardzo wysokim stopniu, jedynie jabłonie, a w szczególności odmiany: Antonówka i Reneta Landsberska od zagłady ocalały. Przymrozki wiosenne trwały do aż do pierwszej połowy czerwca. W majątku Mory pracowało pięciu praktykantów, 3 fornali, stróż nocny, dojarka i obsługa frezarki. Pracownicy sezonowi byli zatrudnieni z powiatu koneckiego w liczbie sześciu mężczyzn i 23 kobiet, z których 7 kobiet było zatrudnionych na Stacji Doświadczalnej i 2 kobiety w dziale genetycznym.

Rok 1930

Gospodarstwo dochodowe w Morach oraz istniejące tam Stacje Naukowe w 1930 roku były stale raz lub dwa razy na tydzień wizytowane przez dyr. biura, a periodycznie przez Prezesa i poszczególnych członków Zarządu lub Komisje specjalne, delegowane do lustracji gospodarki. Celem tych dojazdów i lustracji był bezpośredni wgląd w bieg gospodarki działów naukowych i fermy oraz stałe informowanie Zarządu i Prezydium o stanie prac tamtejszych. W celu skoordynowania prac poszczególnych działów na terenie Mor opracowano specjalny regulamin, normujący bieg gospodarki i współżycia Stacji Naukowych. W celu zracjonalizowania biegu doświadczeń działów naukowych Zarząd przeprowadził stały nadział pól folwarku Mory w następujących rozmiarach:

Zorganizowane na zasadach pewnej samowystarczalności Kasyno (jadłodajnia) dla pracowników Towarzystwa w Morach w okresie sprawozdawczym funkcjonowało przez cały rok osiągając frekwencję w czasie letnim 20 osób dziennie, w czasie zimowym 11 , ponadto przyjęto 8 wycieczek, w tym wycieczkę członków Towarzystwa złożoną z 50 uczestników, którą podejmowano podwieczorkiem.

Na terenie Stacji Doświadczalnej w Morach prowadzono na poletkach doświadczalnych uprawę 7 odmian ziemniaków odpornych na raka ziemniaczanego. Doświadczenia te miały na celu przede wszystkim zapoznanie się z różnicami w rozwoju, wyglądzie i przebiegu wegetacji różnych odmian ziemniaków odpornych na raka ziemniaczanego oraz na przystosowaniu się tych odmian do nowych warunków glebowych.

Rezerwat i Stacja Ochrony Ptaków Pożytecznych w Morach

Rozpoczęto organizację rezerwatu i zaczątku Stacji Ochrony Ptaków pożytecznych w Morach.

Oddział Stacji Ochrony Roślin w Morach, w dalszym ciągu organizował się i pracował pod ogólnym kierunkiem Dra J. W. Ruszkowskiego. Pani Irena Ruszkowska, zastępując kierownika, prowadziła jednocześnie pracownię zoologiczno-entomologiczną. Pani Dr. Helena Juraszkówna, asystentka Stacji Ochrony Roślin prowadziła pracownię fitopatologiczną.

W Oddziale były wykonywane następujące prace:

1) Dalsza organizacja pracowni zoologiczno-entomologicznej i fitopatologicznej.

2) Zapoznawanie się z całokształtem miejscowej fauny terenów doświadczalnych i gospodarczych Mor i najbliższych okolic — jej składu gatunkowego, liczebnego, najważniejszych szczegółów biologii i znaczenia ekonomicznego poszczególnych gatunków,

3) Zapoznanie się z całokształtem mikroflory pasożytniczej tychże terenów ze szczególnym uwzględnieniem roślin uprawnych. Praca wykonana była przez p. Dr . H. Juraszkównę.

4) Prowadzenie kalendarza fenologicznego w zastosowaniu do ochrony roślin.

3) Przeprowadzenie prób stosowania różnych sposobów i środków zwalczania szkodników, chorób i chwastów w warunkach laboratoryjnych i na terenie.

6) Opracowywanie metodyki zwalczania szkodników i chorób roślin.

Z inicjatywy p.p. prezesa K. Kulwiecia i Dr. J. W. Ruszkowskiego, Zarząd T.O.W., przydzielił Oddziałowi Stacji Ochrony Roślin w Morach prawie dwumorgowy nieużytek z resztkami zniszczonego niegdyś parku, celem przekształcenia go w zagajnik-rezerwat dla ptaków. Rezerwat ten ogrodzono na wiosnę drutem kolczastym, obsadzono żywopłotem i częściowo drzewkami. Większość terenu przeorano lub przekopano, część obsadzono drzewkami lub zasiano łubinem i mieszanką gajową dla zasilenia ziemi i zgłuszenia chwastów.

Poza tym specjalnie prowadzono walkę z chwastami, które się rzuciły na poruszoną ziemię. Cały materiał drzewny (1300 szt.) ofiarował Oddziałowi p. prof. Dr. P. Hoser ze szkółek Żbikowskich. Zarząd T.O.W. umożliwił sprowadzenie z Rawicza karmnika ogrodowego i kilkunastu skrzynek, poza tym na miejscu wykonano drugi duży karmnik ogrodowy i szereg drobniejszych urządzeń pomocniczych dla ochrony ptaków.

Personel pracujący w Morach stale udzielał porad personelowi Stacji Doświadczalnej Ogrodniczej, Stacji Genetycznej w sprawach dotyczących zwalczania chorób i szkodników występujących na prowadzonych przez nich plantacjach. Poza tym cały personel w miarę potrzeby i możności brał udział we wszystkich pracach Stacji Ochrony Roślin w Warszawie i na terenie powiatów.

 

Stacja Doświadczalna w Morach rozpoczęła w 1930 roku samodzielną działalność. Pracowała w składzie: p. inż. Bronisława Cholewińska, jako p. o. Kierownika p. Stanisław Jędrzejowski, student Wydziału Ogrodniczego SGGW jako młodszy asystent, oraz p. Ewa Rudnicka, studentka Wydziału Ogrodniczego SGGW jako roczna praktykantka. Przez okres letni pracowali poza tym praktykanci sezonowi studenci SGGW: p. Jerzy Sałapski i p. Tadeusz Pietkiewicz.

Stacja Genetyczna w Morach działała w składzie:

Kierownik — Prof. Dr. Maria Skalińska
Asystent — inż. A. Haciska
Ogrodniczka — p. A. Voglówna.

Prowadzono prace następujące, zapoczątkowane w latach poprzednich:

1 . Dalsze badania nad kalafiorami.

2 . Badania nad wahaniami procentu kwiatów pełnych u lewkonii.

3 . Prace selekcyjne nad rzodkiewką okrągłą różową z białym końcem.

4. Prace selekcyjne nad cebulą Żytawską.
5. Prace selekcyjne nad Rabarbarem.

6 : Badania nad samo – i obcopylnością drzew owocowych.

Susza 6 tygodni trwająca (od połowy czerwca do końca lipca 1930 roku) oraz nadmierne opady deszczowe w porze wczesnej jesieni – zadecydowały w wysokim stopniu ujemnie o jakości i ilości plonów poszczególnych ziemiopłodów, a mianowicie: kalafiory wczesne i truskawki, te dwa podstawowe artykuły w budżecie gospodarstwa w Morach, przepadły niemal całkowicie, dając zaledwie około 30% plonu i to bardzo miernej wartości. W tym samym roku został przyjęty regulamin wewnętrzny Wydziałów naukowych i Fermy w Morach. Regulował zasady pracy poszczególnych wydziałów współpracę z wydziałów naukowych z wydziałem gospodarczym oraz sposób działania kasyna (jadłodajni).

Opracowanie: Rafał Zaremba

Źródła:

Roczniki Towarzystwa Ogrodniczego Warszawskiego z lat: od 1913 do 1939 roku (rocznik za okres kwiecień 1938 – marzec 1939 został opublikowany w czerwcu 1939 roku).

[i] https://crispa.uw.edu.pl/object/files/36606/display/PDF

[ii] https://crispa.uw.edu.pl/object/files/164060/display/Default

[iii] http://www.klodawskiecmentarze.pl/images/Saturnin_Czerniewicz.pdf

Zapraszamy do drugiej części: „Mory część 2. Lata 1931-1948„.

 

Powiązane zdjęcia: