Publikujemy w osobnym wpisie opis konspiracyjnej pracy Kazimierza Reichera spisany przez oficera organizacyjnego Władysława Wodzyńskiego gdyż jednocześnie jest to opis działalności konspiracyjnej w Ożarowie.
Materiały do biografii Kazimierza Reichera, byłego członka VII Rejonu VII Obwodu AK „Obroża” spisane w 1973 roku przez Władysława Wodzyńskiego, oficera organizacyjnego komórki AK w Ożarowie.
Postać Kazimierza Reichera związana jest ściśle z dziejami konspiracji na terenie Ożarowa od chwili powstania tj. od listopada 1939 roku. W tym to miesiącu przyjechał na teren Ożarowa Teodor Ozdobiński[i], starszy inspektor w randze kapitana pożarnictwa na powiat warszawski i dał sygnał do organizowania się strażaków dla kontynuowania walki z okupantem.
Reprezentował on organizację wojskową spod znaku Z.O.R.(Związek Odbudowy Rzeczypospolitej). W kilka dni później tj. 29 listopada została zaprzysiężona przez księdza Stanisława Wierzbicę SAC[ii], rektora seminarium księży Pallotynów w Ołtarzewie, pierwsza grupa organizatorów siatki konspiracyjnej w Ożarowie.
Byli to:
Eugeniusz Kwiatkowski[iii] – komendant,
Władysław Wodzyński[iv] – oficer organizacyjny,
Kazimierz Reicher[v] – skarbnik
Zygmunt Holewiński[vi] – kwatermistrz.
Władysław Wodzyński
W pierwszych dniach lutego 1940 roku grupa nasza została przejęta przez Komendę Obwodu VII Zgrupowania „Obroża” wchodzącą w skład mandatowej organizacji Związku Walki Zbrojnej. Bezpośrednio po włączeniu naszej grupy do Z.W.Z. dowództwo Rejonu przejął „Leon” major Marian Kęsicki. Dla usprawnienia działalności organizacyjnej Rejonu i nadania jej właściwego biegu, powołany został przez „Leona” sztab o następującym składzie:
„Leon” – Marian Bródka-Kęsicki[vii] – Dowódca VII Rejonu.
”Jastrzębiec” – Władysław Wodzyński :”Rządca” – Zastępca dowódcy Rejonu do spraw organizacyjnych.
„Demir” – Zdzisław Chajęcki[viii] – oficer szkoleniowy.
„Ostoja” , „Halew” – Zygmunt Holewiński – (Ekonom) – (kwatermistrz).
„Gryf”, „Przemsza” – Kazimierz Reicher – „Opiekun” (Kadra Obywatelska).
„Wilk” – Eugeniusz Kwiatkowski – wywiad wojskowy
Kazimierz Reicher
Zadania postawione Rejonowi zmierzały do przygotowania społeczeństwa do powstania powszechnego. Osiągniecie tego celu napotykało na trudności z uwagi na duże nasycenie terenu kolonistami niemieckimi i mogło być możliwe tylko przy ofiarnej współpracy wszystkich komórek organizacyjnych naszego sztabu. Jednym z pierwszych zadań dla naszego Rejonu było podniesienie na duchu społeczeństwa i przygotowanie go do wytrwania i walki z okupantem. Problem ten miał być częściowo rozwiązany przez przygotowany przez nas biuletyn p.t. „Wiadomości Podwarszawskie”. Kazimierz Reicher był jednym z redaktorów biuletynu i funkcję tę pełnił przez kilka miesięcy.
Na początku lutego 1940 roku do Ożarowa przybyła grupa ponad 200 Polaków wysiedlonych z Bydgoszczy. Wielu z nich obłożnie chorych należało niezwłocznie umieścić w najbliższym szpitalu w Pruszkowie. Dla reszty należało wyszukać mieszkania i zapewnić im wyżywienie na początkowy okres zadomowienia się i znalezienia pracy. Zadanie to zlecone zostało naszemu „Opiekunowi” – Kazimierzowi Reicherowi. Przy pomocy wójta gminy Ożarów Kazimierza Mieczyńskiego[ix] sprawa zakwaterowania wysiedlonych poszła szybko i sprawnie. Wyżywienie otrzymywali z kuchni R.G.O., z którą to nasza organizacja najściślej osobowo i organizacyjnie współpracowała. Ważnym zagadnieniem w tej sprawie była opieka nad dziećmi rodzin wysiedlonych. Dla tych maluchów zorganizowane zostało przedszkole. Opiekę i nadzór nad przedszkolem sprawował komitet powołany z inicjatywy naszej organizacji. W pracach tego komitetu uczestniczyli: Wiktor Pejkowicz[x], Julian Smoliński[xi], Wanda Wodzyńska[xii],
Urszulanki – siostra Teresa Leichert SJK[xiii] i siostra Urszula Wanda Pudelewicz SJK[xiv] (ta ostatnia kierowała kuchnią RGO i była odpowiedzialna za całodzienne wyżywienie dzieci) oraz Filomena Stefaniakowa[xv]. Kierowniczką przedszkola była p. Lucyna Szymanowska[xvi].W tej atmosferze pracy zrodziła się na terenie Rejonu Kadra Obywatelska, (która liczyła 49 osób na dzień 1.12.1943 r.). Kierownikiem jej był Kazimierz Reicher. Funkcję te pełnił do jesieni 1941 roku. Podstawowym zadaniem Kadry Obywatelskiej było udzielanie pomocy materialnej najbardziej poszkodowanym. Z pomocy tej przede wszystkim korzystały wdowy i matki po zabitych żołnierzach Rejonu, rodziny uwięzionych lub ukrywających się żołnierzy oraz tych wszystkich członków AK, którzy zmuszeni zostali opuścić miejsce swego zamieszkania. Na terenie Rejonu znajdowało się kilka wdów i matek, których polegli lub ukrywający się żołnierze byli jedynymi żywicielami. Każda z nich była pod stałą opieką jednej z kobiet ze służby pomocniczej i za jej pośrednictwem otrzymywała zasiłek pieniężny i w naturze. Środki pieniężne i w naturze zbierane były od społeczeństwa przez członków Kadry Obywatelskiej t.z.w. „Kowali”. W okresie działalności Kazimierza Reichera było ich na terenie Rejonu 19. Przez nich też rozprowadzana była w terenie prasa konspiracyjna.
Na początku listopada 1943 roku Komenda Obwodu AK zarządziła likwidację posterunku żandarmerii w Zaborowie. Akcja ta miała być przeprowadzona przez oddziały Rejonu VIII (Kampinos) ze współdziałaniem Rejonu VII (Ożarów). Główne zadanie w tej akcji to jest zaatakowanie umocnionej placówki żandarmerii miały wykonać oddziały Rejonu VIII pod dowództwem Komendanta Rejonu VIII „Szymona” pułkownika Józefa Krzyczkowskiego[xvii]. Zadaniem naszym było zamknięcie wszystkich dróg prowadzących do Zaborowa, likwidacja wycofujących się grup i pojedynczych żandarmów oraz zatrzymanie jednostek interwencyjnych z Błonia, Pruszkowa i Warszawy. Do akcji tej wyznaczono z terenu Ożarowa i Zaborowa trzy plutony. Broń wydana została poszczególnym dowódcom plutonów ożarowskich w parku ołtarzewskim na kilka godzin przed akcją. Broń na punkt ustalony w parku ołtarzewskim przywiozła z magazynu broni w zakładach „Girdwoynia[xviii]” siostra Nikodema[xix] urszulanka (Główka Marianna SJK). Broń tę wydawał z magazynu „Moskito” Kazimierz Smagowicz[xx] przy pomocy żołnierza naszego „Bronka”, który był ogrodnikiem u „Girdwoynia”. On też na wiosnę tego roku przewoził część broni do przejściowego magazynu broni w majątku Kazimierza Reichera. (Magazyn ten był pod opieką ogrodnika Popisa[xxi].) Niestety z przyczyn od nas niezależnych akcja spełzła na niczym. Pomimo zachowania jak najdalej idących ostrożności przygotowania do akcji nie uszły uwadze któregoś z miejscowych agentów. Na wyniki tego nie czekaliśmy długo. W dniu 6 grudnia 1943 nastąpiły liczne aresztowania wśród naszych żołnierzy. Miedzy innymi zatrzymany został ogrodnik „Bronek”. W kilka dni później przewieziony został przez żandarmów z Zaborowa do Ożarowa, gdzie wskazał im magazyn broni u „ Girdwoynia” i zawiózł ich do majątku Kazimierza Reichera. Tam też przeprowadzili rewizję w poszukiwaniu broni. Broni jednak w jednym i drugim miejscu nie znaleziono. Po jakimś czasie „Bronek” został zwolniony i wyjechał z Ożarowa.
Prawdopodobnie on to spotkał przypadkowo Kazimierza Reichera w Kazimierzu i wydał go gestapowcom.
1973 r. Władysław Wodzyński
Ostatnia strona opisu działalności konspiracyjnej Kazimierza Reichera spisana przez Władysława Wodzyńskiego na prośbę Anieli Urbanowicz w 1973 roku.
Aniela Urbanowicz nie poprzestała na relacji podanej przez Władysława Wodzyńskiego.
Dołączamy też jej ustalenia z innych źródeł dotyczące śmierci jej brata Kazimierza Reichera.
Poprawki w opracowanym przez nią biogramie Kazimierza Reichera naniesione są jej ręką.
Przypisy dodane przez WMOM
Biograficzny wpis o Kazimierzu Reicherze znajdziesz pod linkiem „Kazimierz Reicher (1892-1944) – życie„.
[i] Mjr poż. Teodor Ozdobiński (1903-1949) wieloletni Komendant Straży Pożarnych powiatu warszawskiego. Na tym stanowisku trwał 23 lata. Uczestnik posiedzenia organizacyjnego Zarządu Straży Pożarnej w dniu 11 marca 1928 r., na którym był obecny z ramienia władz pożarniczych na powiat warszawski w stopniu instruktora kapitana, którego celem było utworzenie OSP w Legionowie. W czasie okupacji brał udział w pracach konspiracyjnych i w sposób najbardziej celowy kierował działalnością straży w tych trudnych warunkach m.in. w Ożarowie Mazowieckim. Na przełomie roku 1939/40 starszy instruktor powiatowy dh. Teodor Ozdobiński utworzył z zaufanych strażaków komórkę Związku Walki Zbrojnej, która następnie weszła w skład Armii Krajowej Batalionu Ożarowskiego pod nazwą Folwark Ryniewo. Kilku członków straży objęło funkcję w sztabie batalionu. W ramach tej formacji brano udział w szeregu akcji o znaczeniu wojskowym: przerzuty broni i leków, kolportaż prasy podziemnej, przewóz prasy przez posterunki żandarmerii. W remizie gromadzono sprzęt wojskowy i sanitarny. Absolwent kursu oficerskiego w Centralnej Szkole Pożarniczej . Zmarł nagle 29.09.1949 r., inspekcjonując kurs pożarniczy w Białej na Śląsku, pochowany na cmentarzu w Falenicy. Odznaczony m.in. Złotym Medalem Zasługi, Krzyżem za dzielność i Odwagę.
[ii] Ks. Stanisław Wierzbica (1902-1977 ), Stanisław Wierzbica (ur. 26 listopada 1902 w Bottrop w Niemczech, zm. 10 maja 1977 w Częstochowie) – ksiądz pallotyn, budowniczy pallotyńskiego Wyższego Seminarium Duchownego w Ołtarzewie k. Warszawy, popularyzator kultu Miłosierdzia Bożego. Szczegółowy biogram w Liber Mortuorum
[iii] st. sierż. rez. Eugeniusz Kwiatkowski „Wilk” – dowódca od początku 1940 roku dowódca pierwsza grupy konspiracyjnej wywodzącej się z miejscowej (Ożarów) straży ogniowej. jednym ze współzałożycieli prezes straży Zygmunt Holewiński „Ostoja”. Związani początkowo ze Związkiem Obrony Rzeczpospolitej, od lutego podporządkowali się Związkowi Walki Zbrojnej.
Na terenie Włoch i Szczęśliwic komenda rejonu oparła się na straży pożarnej z Włoch z naczelnikiem Bogumiłem Wichrowskim i jego zastępcą Tadeuszem Osińskim jako organizatorami. W drugiej połowie 1942 roku utworzono 4. kompanię VII Rejonu.
Dowódcy
sierż. rez. Eugeniusz Kwiatkowski „Wilk” – od początku 1940 roku;
kpt Jan Konopka „Szymon” – od połowy 1940 roku;
kpt. Marian Bródka-Kęsicki „Grzegorz” – od wiosny 1942 roku p.o. dowódcy;
kpt. Edmund Grunwald „Jarema” – od sierpnia 1942 roku.
W kwietniu 1941 roku nastąpiła wpadka w Ożarowie Mazowieckim. Rejon został bez dowódcy. Dopiero wiosną 1942 roku komendant „Obroży” zlecił oficerowi swojego sztabu por. Marianowi Bródce-Kęsickiemu „Grzegorzowi” objęcie tymczasowego kierownictwa rejonu. „Grzegorz” musiał zniknąć z terenu stolicy ze względu na starcie z Niemcami.
[iv] Władysław Wodzyński (1902-1976), „Jastrzębiec”, „Rządca”, zastępca dowódcy sztabu VII Rejonu VII obwodu AK „Obroża”. Władysław Wodzyński pracował od 1922 roku w tworzącym się w Ożarowie szkolnictwie powszechnym. W 1930 roku został kierownikiem powołanej Szkoły Powszechnej (obecnie nr 1), aktywnie działał przy budowie jej budynku (istniejący do dziś stary budynek SP nr 1), prowadził bibliotekę. Założył i kierował założoną w 1929 roku trzyletnią Zawodową Szkołą Tkactwa. Od 1920 do 1944 roku był kierownikiem Biblioteki publicznej w Ożarowie. Brał udział wraz z żoną Wandą zd. Mochnacką w tajnym nauczaniu i w pracy konspiracyjnej.
[v] Kazimierz Reicher (1892-1944) pseudonim „Gryf” i „Pomian” (ur. 22 października 1892 w Sosnowcu, zm. 4 lipca 1944) – przedsiębiorca, działacz polskiego ruchu oporu w czasie II wojny światowej.
[vi] Zygmunt Holewiński (1898-1989), „Ostoja”, „Halew”, (ur. 1 czerwca 1898 w Warszawie, zm. 27 maja 1989 w Pruszkowie) – żołnierz Wojska Polskiego, W okresie międzywojennym pracował jako instruktor ochrony przeciwpożarowej i wymieniany jest jako jeden z ważnych działaczy ruchu pożarnictwa w Polsce. W tym czasie został prezesem Ochotniczej Straży Pożarnej w Ożarowie i podjął się jej rozbudowy, działacz polskiego ruchu oporu w czasie II wojny światowej, więzień niemieckich obozów koncentracyjnych.
[vii] kpt Marian Bródka-Kęsicki (1911-1998), „Leon”, „Grzegorz”, przeszkolony oficer wywiadu. Od marca do sierpnia 1939 r. pełnił funkcję oficera wywiadowczego 17. Dywizji Piechoty. Do Związku Walki Zbrojnej wprowadzony na początku 1941 r. przez kpt. „Józefa” (Bronisław Czarniawski). Mianowany szefem (kryptonim „Inżynier”) i zarazem twórcą Referatu II (wywiadowczego) w sztabie VII Obwodu (powiat warszawski) Okręgu Warszawskiego ZWZ. VII Obwód „Obroża” (powiat warszawski) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej – 5 Rejon „Gątyń” (Piaseczno) – batalion „Krawiec” – dowódca.
[viii] por. Zdzisław Chajęcki, „Demir”, (ur. 1913 r. syn Józefa i Stanisławy z Minczewskich), oficer szkoleniowy, Działał w konspiracji w VII Obwód „Obroża” (powiat warszawski) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej – 7 Rejon „Jaworzyn” (Ożarów), był dowódcą drugiej kompanii w Ożarowie. Potem w oddziale AK Grupa „Kampinos”.
Aresztowany w styczniu 1945 roku przez NKWD i zesłany do miejscowości Kizel w środkowym Uralu, do pracy w kopalni, Wraca pod koniec października 1945 roku z niesprawną ręka na skutek wypadku. Działa w organizacjach kombatanckich w Ożarowie. Zajrzyj na forum
Współautor książki „Walka mieszkańców Ożarowa z okupantem 1939-1945”. Wieloletni prezes Miejsko-Gminnego Koła Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych.
[ix] Kazimierz Mieczyński wójt Gminy Ożarów w okresie okupacji
[x] Wiktor Pejkowicz (1886-1962), dyrektor kolei, pracownik Dyrekcji Kolei Państwowych, Ministerstwa Komunikacji, członek Towarzystwa Miłośników Ożarowa, działacz Ochotniczej Straży Pożarnej w Ożarowie, odznaczony w 1938 roku Złotym Krzyżem Zasługi, Przeczytaj tutaj oraz tutaj.
[xi] Julian Smoliński, ślusarz pracujący na kolei, żona Julianna z Szadkowskich, syn Eugeniusz Smoliński (1905-1949), i, członek i działacz Kadry Obywatelskiej w czasie okupacji w Ożarowie
[xii] Wanda Wodzyńska z domu Mochnacka, żona od 1929 roku Władysława Wodzyńskiego, studentka Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, projektantka wzornictwa miesięcznika „Ty i Ja”
[xiii] S. Teresa SJK (Leichert Konstancja, 1906-1989), szara urszulanka. W 1936 wyjechała do Ożarowa Maz. (Ołtarzewa), gdzie w 1937-1945 była prefektą domu. Przeczytasz też o siostrze tutaj.
[xiv] S. Urszula SJK, Wanda Pudelewicz, prowadziła kuchnie RGO (Rady Głównej Opiekuńczej) w czasie okupacji w Ołtarzewie,
[xv] Filomena Stefaniak, Mieszkanka Ożarowa (ulica Mickiewicza), w czasie okupacji łączniczka w WSK (Wojskowej Służbie Kobiet),
[xvi] Lucyna Szymanowska, kierowniczka przedszkola w okresie okupacji
[xvii] Płk. Józef Stanisław Krzyczkowski (1901-1989), ps. „Szymon”, Był kolejno żołnierzem Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej. Od września 1941 dowodził VIII Rejonem VII Obwodu AK Okręgu Warszawskiego. W 1942 roku otrzymał awans do stopnia kapitana. W powstaniu warszawskim dowodził grupą „Kampinos”, był ciężko ranny w ataku na lotnisko bielańskie. Po upadku powstania nadal uczestniczył w pracy konspiracyjnej, awansując w 1945 roku na majora, odznaczony Orderem Virtuti Militari, Jest też tutaj.
[xviii] Zakład Pomologiczny Aleksandra Girdwoynia w Ołtarzewie,
[xix] S. Nikodema SJK, (Marianna Główka,
[xx] Kpt. Kazimierz Smagowicz ps. „Moskito”, w dowództwie VII Rejon VII Obwodu „Obroża” Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej oficer broni kpt. Kazimierza Smagowicza ps. „Moskito”,
[xxi] Popis – ogrodnik we dworze Reicherów w Ożarowie
Pingback: OSP na Ożarowskiej 1924-1964 – Wirtualne Muzeum Ożarów Mazowiecki
Pingback: KRZYŻ W CENTRUM OŻAROWA MAZOWIECKIEGO – Wirtualne Muzeum Ożarów Mazowiecki