Janusz Kusociński, złoty medalista olimpijski z Los Angeles w biegu na 10 000 m, wielokrotny mistrz Polski i Europy w biegach średnio i długodystansowych jest związany od urodzenia z Ołtarzewem (współcześnie dzielnica Ożarowa Mazowieckiego). Spędził w naszym mieście ponad 23 lata.
Wybuch II wojny światowej zakończył jego sportową karierę a okrutne trzymiesięczne przesłuchania i śmierć w lesie w Palmirach zadana przez niemieckiego najeźdźcę zakończyły jego żywot w 33 roku życia.
Wsławił się udziałem w bohaterskiej obronie Warszawy we wrześniu 1939 roku.
Ożarów o nim pamięta: jest patronem szkoły podstawowej nr 1 w Ożarowie, a w szkole podstawowej nr 2 jest wspominany jako jeden z obrońców Warszawy w 1939 roku pochodzący z Ożarowa, ma swoją ulicę w naszym mieście a przed wejściem na pływalnię stoi całopostaciowy pomnik mistrza, chyba jedyny w Polsce. Od lat odbywa się Bieg Ożarowski im. Janusza Kusocińskiego.
Jest autorem książki „Od palanta do olimpiady”, umieszczono jego biogram w przedwojennej encyklopedii Kto jest kim? Po śmierci pisano o nim wiersze
Dom, w którym mieszkali w Ołtarzewie rodzice Janusza Kusocińskiego Klemens i Zofia stał na rogu Poznańskiej i Tadeusza Kościuszki, równolegle do ulicy Poznańskiej.
Współcześnie stoi w tym miejscu kamień pamiątkowy.
Przez działkę przebiegała granica między gromadą Ożarów i Ołtarzew.
Mapa inwentaryzacyjna z 1943 rok. Działka Kusocińskich była bardzo duża. Z mapy możemy wyczytać, że koło domu była studnia, piwniczka oraz stały liczne zabudowania gospodarcze.
Janusz Kusociński był też (w późniejszych latach) właścicielem działki położonej po południowej stronie Poznańskiej na wprost wylotu ówczesnej ulicy Maurycego Zamoyskiego (obecnie Jana Zamoyskiego).
W 1943 roku posesja należała do siostry Janusza Janiny i jej męża Antoniego Czaplickiego.
Dom był drewniany, stosunkowo duży – 15 m x 9,5 metra., usytuowany równolegle do Poznańskiej .
Wizualizacja domu państwa Kusocińskich w Ołtarzewie. Strona południowa i wschodnia. Rekonstrukcja na podstawie zapamiętanych szczegółów przez kupujących działkę z domem, który został rozebrany oraz pamięci autora rysunku, pana Kazimierza Stachurskiego.
Rodzina Kusocińskich mieszkała w Warszawie. Tam też w 1889 roku Klemens Leonard Aleksander Kusociński i Zofia Śniechowska pobrali się w kościele Narodzenia NMP w Warszawie-Lesznie (obecnie Al. Solidarności 80).
Akt ślubu w 1889 roku Klemensa Leonarda Aleksandra Kusocińskiego z Zofią Śniechowską, z podpisami obojga pod dokumentem. Widoczne podpisy brata Klemensa, Zygmunta Kusocińskiego (ur. 1868) i ojca Zofii Śniechowskiej, Mikołaja Śniechowskiego
DZIEKAN WARSZAWSKI X. J. Dudrewicz
Odbyło się to w Warszawie w Parafii Narodzenia Najświętszej Marii Panny 24 czerwca/6 lipca 1889 r. o godz. 8 wieczorem.
Informujemy, że w obecności świadków: kupca Juliana Brzezińskiego, lat 30, mieszkającego na ul. Próżnej 8 i Zygmunta Kusocińskiego, studenta Uniwersytetu Warszawskiego, lat 21, mieszkającego na ul. Nowolipki 17, zostało zawarte w dniu dzisiejszym uroczyste małżeństwo między: Klemensem Leonardem Aleksandrem Kusocińskim, który jest nauczycielem licencjackim, 26 lat, urodzonym w miejscowości powiatowej Lipno, woj. Płockie, synem śp. Augustyna, sekretarzem Zarządu Wyjazdowego Lipnowskiego i jego żoną Marianną, z domu Rostkowskiej, mieszkającej na ul. Dzielnej pod numerem 2373 a 33 (prawdopodobnie mieszkanie 33) i Zofią Śniechowską, dziewiętnastoletnią dziewczyną z rodzicami, (która) urodziła się w mieście powiatowym Przasnyszu, (gubernia) woj. Płockie, córka Mikołaja urzędnika piątego/szóstego udziału Povonznova i jego żony Natalii z domu Brzezińskiej, mieszkającej na ul. Dzielnej pod numerem 2373 a 33 (mieszkanie 33). Ślub ten został poprzedzony trzema zapowiedziami ogłoszonymi w miejscowym kościele parafialnym 25 kwietnia/5 maja, 30 kwietnia/12 maja i 7 maja/19 maja br. Nowożeńcy ogłosili, że nie było między nimi ślubnej ugody/umowy. Ceremonii religijnej zaślubin dokonał ksiądz Zygmunt Skarżyński, wikariusz tamtejszej parafii. Akt ten po przeczytaniu podpisujemy my, nowożeńcy, świadkowie i ojciec panny młodej.tłumaczenie aktu ślubu Klemensa Kusocińskiego dzięki uprzejmości pani Alicji Kępczyńskiej-Mączyńskiej
Podpisy pod aktem ślubu: Klemensa Kusocińskiego i Zofii Śniechowskich, Mikołaja Śniechowskiego, ojca panny młodej oraz świadków – Zygmunta Kusocińskiego, brata pana młodego i Juliana Brzezińskiego.
Janusz Kusociński urodził się 15 stycznia 1907 roku w Warszawie, gdzie jego ojciec Klemens pracował jako urzędnik kolejowy. Po jego urodzeniu rodzina Kusocińskich kupiła działki w Ołtarzewie, przeprowadziła się tam i założyła gospodarstwo ogrodnicze.
Osiedlenie się rodziny Kusocińskich w Ołtarzewie tak opisuje Kazimierz Stachurski w swoim opracowaniu:
Stanisław Kierbedź (1810-1899) w początkach lat 90. XIX w. zakupił w Ołtarzewie 134 hektary gruntów wraz z dworem, zabudowaniami folwarcznymi oraz parkiem, z zamiarem zorganizowania silnego ośrodka rzemieślniczego w pobliżu Warszawy. Planował rozparcelować zakupione grunty na działki i sprzedać je na dogodnych warunkach rzemieślnikom. Miała to być Kolonia Rzemieślnicza Ołtarzew. Zachował się plan Kolonii sporządzony w roku 1928, wykonany na podstawie wcześniejszego pomiaru z roku 1905, obejmujący 228 działek, z wydzielonym terenem (ok. 14 hektarów) obejmującym dwór wraz z zabudowaniami, parkiem i stawami. Na planie wyznaczono precyzyjną siatkę ulic przyszłego osiedla. Ta wydzielona część gruntów wraz z dworem i parkiem stała się w przyszłości majątkiem Towarzystwa Miłośników Ołtarzewa. Współczesnych urbanistów a zwłaszcza deweloperów plany te mogą szokować; przeciętna wielkość działki, pod zabudowę jednorodzinną, liczyła 4.700m², a wyznaczone pasy dróg osiedlowych miały szerokość 15 m. O takich dogodnych warunkach planowania przestrzennego dzisiejsi samorządowcy mogą tylko pomarzyć.
Aby zarządzać tak znacznym majątkiem i dokonać jego parcelacji Stanisław Kierbedź uzyskał stosowne zgody władz rosyjskich. Trudniej było otrzymać zgodę na utworzenie organizacji społecznej, która działałaby samodzielnie w oparciu o uchwalony statut. Tego władze carskie zawsze się obawiały w środowiskach polskich. Kierbedź mieszkając w Warszawie prowadził też z powodzeniem działalność społeczną jako prezes Warszawskiego Towarzystwa Homeopatycznego. Ponadto nabył we Włoszech, w rejonie Ankony, niewielką posiadłość. Wyjeżdżał tam często i zajmował się ogrodnictwem. Stanisław Kierbedź zmarł w wieku 89 lat, w dniu 19 kwietnia 1899 roku. Głównym spadkobiercą została jego córka Eugenia (1855-1946), żona również Stanisława Kierbedzia – juniora (1845-1910), bratanka ojca. Oboje szukali pomocy dla zagospodarowania spadku po ojcu w tym finansowania i prowadzenia działalności sprzedaży działek na terenie Kolonii Ołtarzew.
Pomoc przyszła ze strony kancelarii Maurycego hrabiego Zamoyskiego, narodowego demokraty, znanego fundatora wielu przedsięwzięć kulturalnych i społecznych. W roku 1905 w Warszawie powstało biuro, które prowadziło sprawy zakupu działek w Kolonii Ołtarzew lub rozkładania takich zakupów na raty. W tym także roku został wykonany pierwszy pomiar i podział gruntów na działki, wykonany przez mierniczego 2-giej klasy J. Eysymonta.
W roku 1906 spośród właścicieli nieruchomości wybrano zarząd pod nazwą Kolonia Rzemieślnicza Ołtarzew, który przejął prowadzenie interesów Kolonii – w tym sprzedaż gruntów.
Członkowie zarządu mieszkali w Warszawie, a na miejscu w Ołtarzewie, mieli swego przedstawiciela – Klemensa Kusocińskiego – wykształconego ogrodnika i pracownika kolei. Rodzina Kusocińskich, jako jedna z pierwszych, nabyła w Ołtarzewie kilka działek (działki nr 191, 192, 208 i 209 – niezabudowane i działkę nr 210 zabudowaną) i razem z dziećmi, wśród których był kilkumiesięczny Janusz, późniejszy mistrz olimpijski z Los Angeles w biegu na 10 tys. metrów, osiedliła się w Ołtarzewie. Kusocińscy sprowadzili się tu w roku 1907 i zamieszkali w domu przy ul. Tadeusza Kościuszki 1.
Kolonia Ołtarzew i jej zarząd wciąż nie miały jednak osobowości prawnej. Prowadzenie majątku i zarządzanie nieruchomościami nastręczało wiele kłopotów, zwłaszcza, że nabywanie działek stało się obiektem spekulacji kupców warszawskich. Mając na względzie wszelkie wady prawne tego stanu rzeczy, poczyniono starania aby powołać stowarzyszenie o nazwie: Towarzystwo Miłośników Ołtarzewa. Ten zabieg okazał się skuteczny, władze guberni warszawskiej wyraziły zgodę – Towarzystwo Miłośników Ołtarzewa zostało zapisane do rejestru Stowarzyszeń i Związków Guberni Warszawskiej pod Nr 369, z mocy decyzji Warszawskiej Komisji Gubernialnej do spraw stowarzyszeń, z dnia 31 maja 1913 roku.
fragment opracowania: Kazimierz Konstanty Stachurski TOWARZYSTWO MIŁOŚNIKÓW OŁTARZEWA, z historii ludzi, gruntów, parku, parafii i cmentarzy Osiedla Ołtarzew w Ożarowie Mazowieckim, Ożarów Mazowiecki, 2022 r.
 |
 |
Klemens Leonard Aleksander Kusociński(1863-1934, syn Augustyna i Marianny Rostkowskiej, urodzony w Lipnie i Zofia ze Śniechowskich Kusocińska (1869-1940), urodzona w Przasnyszu, córka Mikołaja Śniechowskiego i Natalii z domu Brzezińskiej.
Klemens miał brata Zygmunta i siostrę Aleksandrę Marcelinę Antoninę Popkowską, ur. w 1860, żonę Stanisława Jego brat Zygmunt, stryj dla dzieci Klemensa, jako lekarz otaczał opieką wcześniaka Janusza, który urodził się w 7 miesiącu ciąży.
Janusz Kusociński miał pięcioro rodzeństwa, dwóch braci i trzy siostry:
- Zygmunt urodzony w 1894 roku, wyjechał na studia do Francji. Wziął udział w I wojnie światowej. zmarł we Francji, najprawdopodobniej w Paryżu w 1928 roku
- Tadeusz urodzony w 1900 roku zginął podczas wojny polsko-bolszewickiej pod Zamościem w 1920.
- siostra Janina, żona Antoniego Czaplickiego, zmarła wiele lat po wojnie w 1974 roku
- -najmłodsza i najukochańsza siostra Janusza Halina (ur. 1906) zmarła w 1929, co Kusociński mocno przeżył.
- siostra Maria Halina Gościcka (1892-1977), żona Jana Gościckiego, była przy aresztowaniu przez gestapo Janusza, aresztowana w 1944 roku przeżyła obóz koncentracyjny w Ravensbrück
Ojciec Janusza, Klemens Kusociński zmarł w styczniu 1934 roku i został pochowany na cmentarzu Stare Powązki, kwatera 217 wspólnie z bratem Zygmuntem, siostrą Aleksandrą Popkowską i młodo zmarłą córką Haliną.
Zofia, matka Janusza przeżyła wojnę, zmarła wkrótce po jej zakończeniu w 1945 roku.
W 1907, roku urodzenia Janusza, rodzina Kusocińskich mieszkała w Ołtarzewie. Janusz spędził w Ołtarzewie w sumie 23 lata (od urodzenia do 1930 roku).
Po śmierci ojca w 1934 roku w domu w Ożarowie pozostaje siostra Janina z mężem a Janusz z matką przenosi się do Warszawy. Mieszkali kolejno we Wodozbiorze w Łazienkach, w Pałacu Myślewickim w Łazienkach, przy ulicy Złotej 65 i przy ulicy Noakowskiego 16, gdzie został aresztowany przez Niemców.
Wodozbiór w Łazienkach Królewskich (koło Starej Pomarańczarni) w 1823 roku. Powstały wiek wcześniej budynek miał mieszkanie, małe i zawilgocone.
Nauka
Janusz Kusociński uczęszczał do szkół w Warszawie, gdzie dojeżdżał koleją. Najpierw do prywatnego Gimnazjum K. Nawrockiego w Warszawie, potem przeniósł się do szkoły powszechnej nr 129 w Warszawie i zakończył edukację w 1925 roku. Rodzice zdecydowali, ze zostanie ogrodnikiem aby pomóc ojcu w prowadzeniu gospodarstwa. Ukończył więc w 1928 roku trzyletnią Państwową Średnią Szkołę Ogrodniczą w Warszawie.
Dopiero w 1935 roku zdecydował sam o potrzebie dalszego kształcenia. Najpierw na CIWF (Centralny Instytut Wychowania Fizycznego, obecnie AWF) jako wolny słuchacz a dopiero po zdaniu jako ekstern matury w 1937 roku w Gimnazjum im. Stefana Batorego, został pełnoprawnym studentem CIWF. Uczelnię ukończył 18. czerwca 1938 roku z ogólną oceną dobrą za egzamin ustny i pisemny.
W międzyczasie ukończył też kilka różnych kursów, w tym zdobył uprawnienia trenera okręgowego biegów średnich i długich.
Służba wojskowa
W wieku 21 lat rozpoczął odbywanie służby wojskowej.
Janusz Kusociński w czasie pełnienia służby wojskowej /1928 – 1930/ w Baonie Administracyjnym III Kompanii w Warszawie na Pradze (21 p. p.) i Ośrodku Wychowania Fizycznego. Zdjęcie udostępnione przez Muzeum Sportu i Turystyki.
Kariera sportowa
W biografii Janusza Kusocińskiego, patrona szkoły w Złocieńcu napisano:
„Kusociński pasjonował się początkowo piłką nożną i grywał jako zawodnik w klubach „Ożarowianka” (Klub Sportowy działający od 1924 roku w Ożarowie) czy „Józefowianka”. Trafił też do robotniczego klubu sportowego „Ruch”, a później [w 1926 roku] do klubu R.T.K.S. „Sarmata” [Robotniczo-Tramwajarski Klub Sportowy Sarmata Warszawa ]. Podczas zawodów lekkoatletycznych, na których Kusociński kibicował swemu klubowi, zabrakło zawodnika i poproszono Kusocińskiego o zastępstwo. Bieg na 800 metrów i start w sztafecie 5×1000 m zakończył się sukcesem. Sukcesy utwierdziły go w przekonaniu, że powinien zostać biegaczem. Upór i systematyczne treningi, które pochłaniały sporo godzin przynosiły coraz lepsze efekty”.
Janusz Kusociński z piłkarza stał się biegaczem i pozostał wierny lekkoatletyce.
Pierwszym trenerem Kusocińskiego był Estończyk Aleksander Klumberg. To on opracował specjalną metodę treningową dla Kusocińskiego, zwaną interwałową.
Kusociński stał się prekursorem w Polsce tzw. interwałowej metody treningowej, polegającej na naprzemiennym stosowaniu bardzo obciążających ćwiczeń i ćwiczeń w niepełnym wypoczynku..Biegacza nazywano „gigantem pracy treningowej”.
Polski lekkoatleta Janusz Kusociński podczas rozmowy ze swoim trenerem, estońskim lekkoatletą Aleksanderem Klumbergiem (z lewej) w Los Angeles w 1932 roku. Zdjęcie PIC_1-M-796-36 ze zbiorów NAC.
Podstawą treningu była gimnastyka, która była głównym elementem w przygotowaniach fińskich biegaczy stanowiących światową czołówkę.
 |
 |
 |
Lekkoatleta Janusz Kusociński podczas ćwiczeń na świeżym powietrzu Czerwiec 1932 rok. Zdjęcia PIC_1-S-746-2, PIC_1-S-746-1, PIC_1-S-746-3 pochodzą ze zbiorów NAC.
Powszechnie nazywano Janusza Kusocińskiego „Kusym”, i było to przezwisko nie pochodzące od nazwiska a od niskiego wzrostu.
W sierpniu 1928 r. „Kusy” przeniósł się do S.K.S. „Warszawianki”. W nowym klubie otoczony był serdeczną przyjacielską atmosferą, szczególnie ze strony Feliksa Żubera i Aleksandra Szenajcha, znakomitego sprintera i rekordzisty Polski.
W 1928 roku Kusociński zdobył mistrzostwo Polski w biegu na 5.000 m (15:41,0).
Wiele starszych już dzisiaj osób mieszkających w Ożarowie powtarza historie zasłyszane od swoich rodziców o wyczynach Janusza Kusocińskiego kiedy biegał na stację kolejową: gdy usłyszał pociąg jadący z Płochocina w kierunku Warszawy „Kusy” ruszał biegiem z domu przy ul. Kościuszki róg Poznańskiej w kierunku stacji Ożarów, dobiegał na dworzec w Ożarowie przy ulicy Kolejowej i wskakiwał w jeden z ostatnich wagonów. To dystans ok. 2,5 kilometra. Relacja Kazimierza Stachurskiego.
Pierwszym występem w barwach narodowych były zawody z Czechosłowacją w Pradze 16 i 17 września 1928 r. Odniósł tam wspaniałe zwycięstwo i pobił rekord Polski. Jako jedyny zawodnik biegł w czapeczce, którą uważał za talizman.
Janusz Kusociński na trasie biegu Ilustrowanego Kuriera Codziennego, Kraków, 11.05.1930 r. Zdjęcie udostępnione ze zbiorów Muzeum Sportu i Turystyki.
Po zakończeniu w 1930 roku zasadniczej służby wojskowej, jako kapral rezerwista podjął się, zgodnie ze swoim wykształceniem, sezonowej pracy w Łazienkach Królewskich jako ogrodnik. W tym czasie Łazienkami administrował kpt. Henryk Fedorowicz a głównym ogrodnikiem w kancelarii prezydenta I. Mościckiego był Stanisław Mazurkiewicz odznaczony w 1923 roku Złotym Krzyżem Zasługi za zasługi w służbie państwowej. .
Kusociński od 13 listopada 1931 roku podjął pracę na etacie jako ogrodnik w Łazienkach i otrzymał tam mieszkanie w Wodozbiorze, a potem w rządowym budynku Pałacu Myślewickiego, który w dwudziestoleciu międzywojennym był zajmowany przez komendanta Warszawy Bolesława Wieniawę –Długoszowskiego, a potem wicepremiera Eugeniusza Kwiatkowskiego.
Fasada frontowa Pałacu Myślewickiego projektu Dominika Merliniego, widoczna rosyjska budka strażnicza, fot. Stanisław Nofok-Sowiński, ok. 1915 r. Biblioteka Narodowa w Warszawie. Ze strony.
Janusz Kusociński trenował biegi przełajowe w Parku Łazienkowskim wykorzystując urozmaicone ukształtowanie terenu.
W napisanej dwa lata później książce „Od palanta do Olimpiady” wspominał: „Teren Łazienek specjalnie nadaje się do tych biegów, gdyż posiada liczne nierówności, a nic tak nie wyrabia, jak biegi po zboczach na dobrej trasie. Opatulony w ciepłe swetry, trenuję początkowo dwa razy w tygodniu, następnie częściej i dłużej; w końcu dochodzi do tego, że nie ma prawie dnia, abym nie przebiegł większej lub mniejszej przestrzeni”. I dalej: „Styczeń był najpracowitszym miesiącem mej zaprawy zimowej. Nie zważając ani na śnieg ani na deszcz, wichurę czy mróz, ubrany jak najcieplej w kilka swetrów, biegam w Łazienkach lub na szosie wilanowskiej”.
Z artykułu w portalu dzieje.pl,
Janusz Kusociński trenuje zimą biegi przełajowe w Parku Łazienkowskim. Zdjęcie z bloga Łazienek Królewskich.
Lekkoatleci podczas biegu na 5000 metrów. Prowadzi Janusz Kusociński za nim słynny fiński biegacz Paavo Nurmi. Wrzesień 1931 roku. Zdjęcie PIC_1-S-865-5 ze zbiorów NAC.
W czerwcu 1932 roku na Międzynarodowych Zawodach Lekkoatletycznych w Antwerpii Janusz Kusociński zdobył mistrzostwo świata w biegu na 3.000 m (8:18;8).
Polski lekkoatleta Janusz Kusociński na stadionie w czasie Międzynarodowych Zawodów Lekkoatletycznych w Antwerpii w 1931 roku. Zdjęcie PIC_1-M-1178-2 ze zbiorów NAC.
Występował w wielu meczach lekkoatletycznych na polskich stadionach, reprezentując swój klub „Warszawiankę”.
Plakat z zawodów lekkoatletycznych w Warszawie w sierpniu 1931 roku. Walka ze Stefanem Kostrzewskim . Polona/Blog.
Lekkoatleci Janusz Kusociński (z lewej) i Stefan Kostrzewski w strojach sportowych na boisku. Zdjęcie PIC_1-S-808 ze zbiorów NAC
Rok 1931 Janusz Kusociński podsumował zdobyciem tytułu najlepszego polskiego sportowca roku w plebiscycie „Przeglądu Sportowego” (organizowanym do dzisiaj). Otrzymał też Wielką Honorową Nagrodę Sportową.
X Letnie Igrzyska Olimpijskie w Los Angeles w Kalifornii
w Stanach Zjednoczonych Ameryki.
Głównym obiektem igrzysk był stadion Los Angeles Memorial Coliseum, którego trybuny mogły pomieścić 105 000 widzów. Nowością techniczną było zastosowanie fotokomórki dla ustalenia kolejności zawodników na mecie. Wysoki poziom zawodów został potwierdzony pobiciem 19 rekordów świata i 40 rekordów olimpijskich. Jedyny raz w historii przyznano medale olimpijskie w dziedzinie alpinizmu.
Ekipa polska składała się z siedmiu lekkoatletów, sześciu szermierzy i siedmiu wioślarzy.
Drużyna popłynęła do Stanów Zjednoczonych na pokładzie SS „Pułaskiego”. Janusz Kusociński jako jedyny popłynął najszybszym wówczas statkiem świata RMS „Mauretania”, pasażerskim parowcem transatlantyckim napędzanym turbiną parową. Jego podróż przez Atlantyk trwała tydzień, dwa razy krócej niż drużyny.
31 lipca 1932 roku Janusz Kusociński zdobył złoty medal olimpijski w biegu na 10 000 m.
Janusz Kusociński – na mecie biegu (10000 m) na Igrzyskach w Los Angeles 1932 r. Zdjęcie udostępnione ze zbiorów Muzeum Sportu i Turystyki.
Dyplom Janusza Kusocińskiego za zwycięstwo w biegu na 10000 m na Igrzyskach X Olimpiady, Los Angeles 1932. Zdjęcie udostępnione ze zbiorów Muzeum Sportu i Turystyki
Janusz Kusociński na stadionie olimpijskim w Los Angeles, przed dekoracją złotym medalem olimpijskim. Zdjęcie udostępnione ze zbiorów Muzeum Sportu i Turystyki
 |
 |
Złoty medal olimpijski, Igrzyska X Olimpiady, Los Angeles 1932. /Prawdopodobnie/ medal Janusza Kusocińskiego za zwycięstwo w biegu na 10000 m. Zdjęcia udostępnione ze zbiorów Muzeum Sportu i Turystyki.
Zarząd Parku Łazienkowskiego, w którym na etacie ogrodnika pracował Janusz Kusociński przesłał na statek depeszę gratulacyjną i przygotował dekorację drzwi do mieszkania medalisty olimpijskiego w Łazienkach).
Wejście do mieszkania „Kusego” udekorowane przez Zarząd Łazienek po olimpiadzie w 1932 r. (fot. Polona). Zdjęcie z bloga Łazienek Królewskich.
Opuścił mieszkanie w Wodozbiorze w Łazienkach pod koniec października 1933 roku i zamieszkał na parterze Pałacu Myślewickiego w Łazienkach, w suchym i przytulnym mieszkaniu, co było dla niego ważne z powodu uporczywej kontuzji kolana.
Po zdobyciu olimpijskiego złota w Los Angeles Polacy z Ameryki ufundowali Januszowi Kusocińskiemu samochód marki Buick.
Lekkoatleta Janusz Kusociński po zdaniu egzaminu na prawo jazdy siedzi za kierownicą swojego samochodu marki Buick, 21 września 1932 roku. Zdjęcie PIC_1-S-747-2 ze zbiorów NAC.
Ekipa olimpijska została przywitana na Dworcu Głównym 8 września 1932 roku..
9 września 1932 roku odbyło się przyjęcie dla polskich olimpijczyków w siedzibie Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego.
Widoczni od lewej wioślarze: Władysław Dobrowolski, Marian Suski, Leszek Lubicz-Nycz, Tadeusz Friedrich; lekkoatleci: Felicja Schabińska, Jadwiga Wajsówna, Janusz Kusociński. Z tyłu od lewej, lekkoatleci: Zygmunt Siedlecki, Józef Baran-Bilewski; szermierz Adam Papee, lekkoatleta Jerzy Pławczyk. Zdjęcie PIC_1-M-799-4 ze zbiorów NAC.
Rok 1932 obfitował w sukcesy Janusza Kusocińskiego w biegach długodystansowych. Oprócz medalu olimpijskiego było to zdobycie mistrzostwa świata w biegu na 3.000 m (8:18;8) w Antwerpii, oraz pokonanie znakomitego fińskiego biegacza Volmari Isso-Hollo w biegu na 5.000 m (14:41;8) w Warszawie.
Popularność sportowca – olimpijczyka była też wykorzystywana w wielu akcjach promocyjnych. Poniżej zdjęcie z obchodów Miesiąca Propagandy Wychowania Fizycznego w kwietniu 1937 roku. Widoczne hasło: „Zapisujcie się na kursy olimpijskie” i „Wszyscy do sportu”.
Lekkoatleta Janusz Kusociński w samochodzie reklamującym miesiąc propagandy wychowania fizycznego. Widoczni dwaj trębacze z 1 Pułku Szwoleżerów. Zdjęcie PIC_1-S-47-3 ze zbiorów NAC.
Lekkoatleta Janusz Kusociński w samochodzie reklamującym miesiąc propagandy wychowania fizycznego. Widoczne logo klubu sportowego Warszawianka. Zdjęcie PIC_1-S-47-2 ze zbiorów NAC.
Intensywny wysiłek w licznych startach doprowadził w 1933 roku do poważnej kontuzji kolana i Olimpijczyk musiał przerwać treningi i starty w biegach. Przeszedł operację, długotrwałe leczenie i rehabilitację, w tym w Wiedniu.
W 1933 roku Janusz Kusociński wydał swoje wspomnienia „Od palanta do Olimpiady”.
Pierwsza okładka książki Janusza Kusocińskiego.
Rok 1935 to rozpoczęcie pracy zagranicznego sprawozdawcy sportowego „Gazety Polskiej”.
Rok 1936 to rok kolejnej XI Olimpiady, tym razem w Berlinie. Janusz Kusociński nie mógł w niej uczestniczyć z powodu kontuzji kolana. Sportowiec skupił się na nauce i pracy. Był nauczycielem wychowania fizycznego, trenerem, dziennikarzem, redaktorem naczelnym „Kuriera Sportowego”, współpracował z gazetami sportowymi.
W tymże 1936 roku wyprowadził się z Łazienek i zamieszkał z matka przy ulicy Złotej 65. Rok później zakończył pracę jako ogrodnik w Królewskich Łazienkach.
Wpis o Januszu Kusocińskim w przedwojennej encyklopedii Stanisława Łozy „Czy wiesz kto to jest?”, zawierający biografie XIX i XX wieku z Polski wydanej w 1938 roku.
Dzięki ogromnemu samozaparciu, treningom i woli sportowej walki, wrócił na bieżnię w 1938 roku i w 1939 roku uzyskał życiową formę bijąc kolejne rekordy. Wielokrotnie Janusz Kusociński odpowiadał, że na stadionie kierowała nim ambicja i miłość do Ojczyzny. „Mógłbym paść, byle tylko zwyciężyć!”
Pamiątka startu 16 kwietnia 1939 roku od KS „Żagiew” dla Janusza Kusocińskiego. Zbiory prywatne z Ołtarzewa.
Drogę do kolejnych sukcesów przerwał wybuch wojny światowej.
Janusz Kusociński – Obrońca Warszawy w 1939 roku
1 września 1939 roku Niemcy napadły na Polskę. Olimpijczyk przekazuje swój złoty sygnet na Fundusz Obrony Narodowej. Janusz Kusociński, kapral rezerwy miał kategorię D zwalniającą go od służby wojskowej ze względu na przebyte operacje kolan.
6 września zgłosił się ochotniczo do wojska by bronić Warszawy. Mimo iż zaciąg ochotniczy był wstrzymany, przyjęto Kusocińskiego do 1 plutonu kompanii karabinów maszynowych 2 Batalionu 366 Pułku Piechoty, formowanego na bazie 21 pułku piechoty imienia Dzieci Warszawy. Wstąpił wraz ze swoim przyjacielem, Józefem Korolkiewiczem (malarzem, śpiewakiem operowym i sportowcem), mistrzem olimpijskim w dziedzinie sztuki.
Walcząc w obronie Warszawy do 25 września przeszedł szlak bojowy z ogrodu sejmowego przez plac Zawiszy, Fort Mokotów, Okęcie, ul. Powsińską (gdzie zaciekle bronił Sadyby) i Fort Czerniakowski.
Dwukrotnie został ranny.
Na stronie SP nr 2 w Ołtarzewie, noszącej imię Obrońców Warszawy, możemy przeczytać:
„Kiedy zbliżał się kres walk na ul. Powsińskiej (od strony Wilanowa szli Niemcy), tak zapamiętali J.Kusocińskiego towarzysze broni: „zakasane rękawy bluzy, zwisający z szyi skórzany rzemień od Visa, umazany smarem, czarny od prochu, zmieniał tylko taśmy kaemu i wołał: amunicji, amunicji!”. Pomimo odniesienia drugiej rany nie chciał opuścić stanowiska, ale mając kontuzjowane obie nogi nie mógł poruszać się o własnych siłach. Obawiał się, że Niemcy go rozpoznają i dlatego usilnie prosił sanitariuszkę panią Zofię Biernacką, żeby udzieliła mu schronienia w swoim mieszkaniu”.
Zofia Biernacka była kierowniczką punktu ratunkowo – sanitarnego PCK i to ona 1. X. 1939 r. wydała zaświadczenie, że „Kusy” był ranny „w lewe udo i okolice prawego stawu kolanowego”.
Zaświadczenie lekarskie o odniesionych ranach podczas Kampanii Wrześniowej przez Janusza Kusocińskiego, 1939 r. Zdjęcie udostępnione ze zbiorów Muzeum Sportu i Turystyki
20 października był operowany w Szpitalu Wolskim przy ul. Płockiej 26, skąd wrócił po 10 dniach do swojego mieszkania przy Noakowskiego 16 zajmowanego wspólnie z matką Zofią i siostrą Marią Haliną.
Wizytówka Janusza Kusocińskiego w pamiątkach prywatnych w Ołtarzewie
Za bohaterską obronę Warszawy został odznaczony 28 września 1939 roku z rozkazu gen. Juliusza Rómmla Krzyżem Walecznych.
Legitymacja odznaczająca Janusza Kusocińskiego „Krzyżem Walecznych”, podczas obrony Warszawy, 1939 r. Zdjęcie udostępnione przez Muzeum Sportu i Turystyki
Odebrał go wiosną 1940 roku.
Konspiracja
Wracamy na stronę SP nr 2 w Ołtarzewie im. Obrońców Warszawy. gdzie zapisano, że Janusz Kusociński:„W listopadzie 1939 roku rozpoczął pracę jako kelner w gospodzie ,,Pod kogutem” gdzie pracowało wielu sportowców, filmowców, aktorów.
„Gospoda pod Kogutem zwana też Gospodą Sportowców funkcjonowała od listopada 1939 r. przy ul. Jasnej. Razem z innymi znanymi sportowcami, wśród których znalazł się lekkoatleta Janusz Kusociński czy tenisistka Jadwiga Jędrzejowska, [Maria Kwaśniewska-Maleszewska] pracuje jako kelnerka. W lokalu jest 10-12 stolików, na ścianach wiszą zdjęcia sportowców w galowych strojach, wśród nich słynne zdjęcie Marii z Hitlerem. Restauracja działa tylko przez kilka miesięcy; po aresztowaniu Janusza Kusocińskiego zostaje zamknięta przez Niemców”. To cytat ze strony. Wpis dotyczy Marii Kwaśniewskiej-Maleszewskiej.
Obszerną relację z powstania i działalności Gospody pod Kogutem daje Jadwiga Jędrzejowska w swojej książce „Urodzona na korcie”. Opisuje też zachowanie i prace konspiracyjną Janusza Kusocińskiego.. Gospodę prowadzili sportowcy: Jadwiga Jędrzejowska, Maria Kwaśniewska, Janusz Kusociński i Ignacy Tłoczyński.
Wtedy zaangażował się w działalność konspiracyjną – wstąpił do organizacji wojskowej „Wilki”, przyjął pseudonim ,,Prawdzic”.
28 III 1940 roku około godz. 19-tej został aresztowany w bramie domu, w którym mieszkał. Skutego przewieziono na Pawiak [dop. WMOM: na Rakowiecką, potem na Aleję Schucha i w końcu na Pawiak]. Był pod specjalnym nadzorem – miał kajdany na rękach i nogach. Przetrzymywany w pojedynczej celi, w bestialski sposób katowany, powtarzał swoim oprawcom: „Niczego się ode mnie nie dowiecie”.
Podobno Niemcy proponowali Kusocińskiemu, by „rzucił” polskość i został trenerem niemieckiej kadry biegaczy. Chodziły słuchy, że sam Himmler odwiedził jego celę.
21 czerwca 1940 roku został wywieziony do Palmir i tam rozstrzelany.
Szerszą relację znajdziemy na stronie Zespołu Szkół nr 3 w Legionowie:
„Po kapitulacji Kusociński trafił do pracy konspiracyjnej. Swój patriotyczny obowiązek spełniał w Organizacji Wojskowej „Wilki”. Otrzymał Pseudonim „Prawdzic” i tytuł podporucznika O.W.W.
Organizacja Wojskowa Wilki została założona w listopadzie 1939 roku na północno-wschodnim Mazowszu. Jej członkowie byli żołnierzami Wojska Polskiego rozbitego w tym rejonie. Dowódcą Wilków był Józef Rylski-Brückner, ps. Wilk-Biernacki. Członkowie OW Wilki: Tadeusz Paris, ps. Prawdzic, Stanisław Giełżycki, ps. Marek, Jerzy Łapiński, ps. Jerzy, złoty medalista olimpijski Janusz Kusociński, ps. Prawdzic.
Zaprzysiężony został w grudniu 1939 roku. Jego zadaniem było organizowanie komórek wywiadu wojskowego przez jednostki podległe organizacji, prowadzenie i aktualizację ewidencji rozlokowania, liczebności uzbrojenia oraz zamierzeń wojskowych i policyjnych oddziałów okupanta, organizowanie wywiadu w dziedzinie produkcji, transportów i magazynów wojskowych, przekazywanie odpowiednich wiadomości do wykorzystania w akcjach dywersyjnych lub sabotażowych OWW względnie innym organizacjom konspiracyjnym. „Kusy” poza tym miał za zadanie współpracować z szefem akcji zwalczania donosów do władz okupacyjnych.
W niedługim czasie Janusz opracował rozlokowanie w Warszawie i niektórych miejscowościach podwarszawskich oddziałów wojskowych Werhmachtu, dowódców, magazynów, fabryk i wytwórni broni – ( pisał o tym fakcie kapitan Wojska Polskiego Jerzy Łapiński w artykule z 1957 r. opublikowanym pod tytułem „Janusz Kusociński – żołnierz podziemia”).
Strzępy relacji lub wspomnienia wielu ludzi, którzy stykali się z Kusocińskim w końcu 1939 i pierwszych trzech miesiącach 1940r świadczą o tym, że „Kusy” nie ograniczał się wyłącznie do zbierania wiadomości wywiadowczych. Z własnej woli kolportował gazetki („Wilki” wydawały „Walkę” oraz „Biuletyn Radiowy”), przewoził broń i amunicję.
Hitlerowcy chcą w ramach akcji A – B pozbawić naród polski przywódców, ludzi kultury i nauki. Zostały przygotowane listy przewidzianych do aresztowania ludzi ze świata nauki i kultury, działaczy politycznych i społecznych. Na tej liście był również Janusz Kusociński.
Organizacja „Wilki” została zdekonspirowana po denuncjacji Niemca Szymona Wiktorowicza.
„Kusego” aresztowano 28. marca 1940 r. o godzinie 20.30 w bramie domu przy ulicy Noakowskiego 16, gdzie mieszkał ze swoją matką i siostrą. Założono mu na ręce kajdanki i wpakowano do tzw. „budy”, jednego z dwóch samochodów z uzbrojonymi gestapowcami, które stały przed domem. Kiedy podczas niemieckiej rewizji w domu matka Kusocińskiego zapytała: „A coście zrobili z moim synem?” jeden z gestapowców odpowiedział przez tłumacza:
– Był nie tylko dobrym sportowcem, ale też niebezpiecznym konspiratorem. Trzeba go będzie skrócić o głowę.
Przetrzymywano Go na Pawiaku. W śledztwie nic nie powiedział i nikogo nie wydał, chociaż katowano Go niemiłosiernie. W latach 1939 – 1941 prawie wszystkie transporty śmierci z Pawiaka szły do Palmir.
„Kusego” zamordowano 20. lub 21. czerwca 1940 roku właśnie w Palmirach w Puszczy Kampinoskiej. Zginął tam wraz ze swoimi przyjaciółmi sportowcami: Feliksem Żuberem, Tadeuszem Bartodziejskim i Tomaszem Stankiewiczem.
Gryps z Pawiaka przemycony przez polską strażniczkę Janinę Gruszkową. Jest to fragment listy więźniów straconych w Palmirach w wielkiej egzekucji w dniach 20-21 czerwca 1940. Widoczne nazwiska na liście: Tadeusz Bartodziejski, adwokaci: Władysław Dziewałtowski-Gintowt i Tadeusz Fabiani i inni.
Była to największa egzekucja przeprowadzona w Palmirach. Z Pawiaka wywieziono na śmierć trzema transportami 358 osób, głównie przedstawicieli polskiej elity politycznej, intelektualnej i kulturalnej. Wśród straconych były 82 kobiety.
Polskie zakładniczki w drodze na egzekucję w lesie koło Palmir. Kobieta na pierwszym planie została zidentyfikowana po wojnie jako Janina Skalska. Zdjęcie z wpisu o zbrodni w Palmirach w wikipedii.
Polscy więźniowie z zawiązanymi oczami sfotografowani przed egzekucją w Palmirach, gdzie w latach 1939-1941 niemieccy okupanci zamordowali ok. 1700 Polaków i Żydów. Zdjęcie zostało uzyskane jeszcze w czasie wojny przez wywiad Armii Krajowej.
Transport z pustymi już ciężarówkami wraca do Warszawy z miejsca masowych straceń w Palmirach. Zdjęcie zostało uzyskane jeszcze w czasie wojny przez wywiad Armii Krajowej.
W egzekucji w Palmirach 20-21 czerwca 1940 roku oprócz Janusza Kusocińskiego zostali m. in. zamordowani: Maciej Rataj (marszałek Sejmu), Mieczysław Niedziałkowski (działacz socjalistyczny), Jan Pohoski (wiceprezydent Warszawy), Halina Jaroszewiczowa (posłanka na Sejm RP i senator), Ludomir Skórewicz (starosta grodzki warszawski), Jan Wajzer (doktor praw, sekretarz generalny Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku), Adam Guzikowski (dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie), Jan Bełcikowski (założyciel „Biblioteki Złotej Cywilizacji”), Henryk Brun (przemysłowiec, poseł na Sejm RP, prezes Stowarzyszenia Kupców Polskich oraz Naczelnej Rady Zrzeszeń Kupiectwa Polskiego), Stefan Kwiatkowski (wiceprezes Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych). adwokaci: Władysław Dziewałtowski-Gintowt i Tadeusz Fabiani), urzędnicy, artyści oraz sportowcy.
Po wojnie, w 1946 roku, wykryto w Palmirach 24 mogiły zbiorowe. W jednej z nich zidentyfikowano szczątki „Kusego” po figurce św. Antoniego i grzebieniu od siostry.
Odsłonięcie pomnika Janusza Kusocińskiego ufundowanego przez PKOl. Szarfę układa przewodniczący GKKFiS Marian Renke, 1982 r. Zdjęcie udostępnione ze zbiorów Muzeum Sportu i Turystyki
Wiersze o śmierci Janusza Kusocińskiego
Józef Prutkowski „Janusz Kusociński”
„Oto go wloką… na miejsce, gotów…
I huknął strzał
I mistrz wystartował
W daleki dystans, bez taśmy i mety”.
Tadeusz Kubiak „Pamiętaj – Palmiry”
W sosnowym lesie – tu dobiegał do mety
Tu go dopadła, wyprzedziła śmierć,
Nie ta śnieżysta z dziecinnych jasełek
co otrzepuje się z świerków, z jodełek,
z gwiazd nocą jasną…
Ta naznaczona, napiętnowana
czarnymi krzyżami swastyk.
Stąd już nie pobiegł ku słońcu
przestrzeni
Tu nikt nie myślał o wieńcach laurowych,
gałęziach palmy, gałązkach oliwek.
Koronę z cierni wieńczyły tu gromy
hordy wrzaskliwe.
Na zakończenie kilka rzadko publikowanych zdjęć Janusza Kusocińskiego.
Janusz Kusociński, lekkoatleta – fotografia portretowa (w koszulce gimnastycznej w godłem Polski). Rok 1932. Zdjęcie PIC_1-S-738-4 ze zbiorów NAC.
Janusz Kusociński ze swoim psem. Styczeń 1938 rok. Zdjęcie PIC_1-S-969-6 ze zbiorów NAC
Polski lekkoatleta Janusz Kusociński w trakcie pakowania, przed wyjazdem z Los Angeles w 1932. Zdjęcie 7 PIC_1-M-796-30 ze zbiorów NAC.
Bal prasy sportowej zorganizowany przez Związek Dziennikarzy Sportowych RP w lokalu Adria w Warszawie. Na zdjęciu tenisistka Jadwiga Jędrzejowska i lekkoatleta Janusz Kusociński podczas rozmowy przy stoliku.14 stycznia 1937 roku. Zdjęcie PIC_1-P-2506-2 ze zbiorów NAC.
Pismo odręczne Janusza Kusocińskiego. List do początkującego lekkoatlety Stanisława Ubysza z radami i życzeniami mistrza pozyskany przez Muzeum Sportu i Turystyki w 2019 roku. Opublikowany w magazynie Dyskobolu. Nr 2(6) 2019
Wirtualne muzeum dziękuje Muzeum Sportu i Turystyki za udostępnienie skanów i opisów zdjęć i dokumentów dotyczących Janusza Kusocińskiego będących w zbiorach Muzeum.
Polecamy ciekawe artykuły o Januszu Kusocińskim:
- Katarzyna Dzierzbicka „Kusy: od Ołtarzewa do Palmir„,
- Janusz Drzewucki „Janusz Kusociński (1907–1940). Legendarny mistrz biegów„, POLONA/BLOG,
- dr Mariusz Kolmasiak „Janusz Kusociński „Kusy” (1907-1940) – olimpijczyk i… łazienkowski ogrodnik„, BLOG/MUZEUM ŁAZIENKI KRÓLEWSKIE,
- Katarzyna Dzierzbicka „Ogrodnik w parku króla Stasia„, dzieje.pl,
- Przemysław Gajzler „Janusz Kusociński – dał Polsce złoty medal i własne życie„.
- Maciej Zukiewicz „Janusz Kusociński-prawdziwa polska historia”,
- oraz Gospoda pod Kogutem z książki tenisistki Jadwigi Jędrzejowskiej „Urodzona na korcie”.
Wizytówką tego wpisu jest zdjęcie Janusza Kusocińskiego na Mityngu Lekkoatletycznym w Berlinie, na stadionie S.C. Charlottenburg, 1.07.1934 r. Janusz Kusociński zwyciężył w biegu na 5000m w czasie 14.46.0.
Zdjęcie udostępnione ze zbiorów Muzeum Sportu i Turystyki.
Ostatni adres w Warszawie Janusza Kusocińskiego – Noakowskiego 16
Dzięki panu Tomaszowi Gutry, możemy zaprezentować Państwu zdjęcie plafonu z pokoju Janusza Kusocińskiego w mieszkaniu przy Noakowskiego 16 w Warszawie. Zdjęcia zostały zrobione przez pana T. Gutry 16 listopada 2006 roku przed objęciem rewitalizacją kupionej przez dewelopera kamienicy.
W mieszkaniu tym, po śmierci Janusza Kusocińskiego, mieszkały do lat siedemdziesiątych XX w. dwie jego siostry – Janina Czaplińska zmarła w 1974 r. i Maria Halina Gościcka, zmarła w 1977 roku.
Współcześnie umieszczono tablicę pamiątkową przy bramie wejściowej.
Biograficzna wystawa uliczna „Janusz Kusociński”
30 stycznia 2024 roku została otwarta przed siedziba CIS „Przy Parku”, ul. Poznańska 292,uliczna wystawa poświęcona Januszowi Kusocińskiemu. Będzie dostępna 3 miesiące, do 27 kwietnia 2024 roku.
Relacja z otwarcia wystawy i towarzyszącej jej prezentacji..
